اختلال هویت تجزیه ای با نام های گسستگی هویت، هویت پریشی و چند شخصیتی (Multiple person as lity Disorder) نیز شناخته می شود.
در این اختلال، ارتباط فرد با اشیا اطراف خود قطع می شود به عبارت دیگر فرد ارتباط معمولی با اشیا اطرافش ندارد و این ارتباط مختل می شود.
این اختلال به نوعی مشابه خواب سبک یا نوعی وهم و خیال است که مدت زمان زمان آن متغیر است و می تواند طولانی مدت نباشد. این افراد می توانند با کمک دیگران به حالت عادی برگردند.
برخی از افراد نمی توانند به راحتی از این حالت خارج شوند این افراد کسانی هستند که بخش تفکیک و تجزیه مغزشان بسیار فعال و فراگیر است بنابراین این اختلال در این افراد حاد می شود.
قطع ارتباط با واقعیت برای افراد دارای اختلال تجزیه هویت به حدی می رسد که آن ها در زندگی روزمره خود دچار مشکل می شوند و برای داشتن زندگی عادی به دیگران احتیاج پیدا می کنند این مسئله به آرامی رخ می دهد و سراسر زندگی فرد را دربر می گیرد.
اختلال هویت تجزیه ای از نوع اختلالات گروهی می باشد که در درجات مختلف آن موارد ذیل دچار اشکال می شوند:
- آگاهی از اعمال
- آگاهی از افکار
- آگاهی از احساسات جسمی
- آگاهی از هویت
در درجات مختلف فرد در یک یا حتی چند مورد از این مسائل دچار اشکال می شود.
دلایل شکل گیری اختلال هویت تجزیه ای
- ضربه روحی و روانی شدید و ناگهانی می تواند موجب بروز این اختلال در فرد گردد.
- از علل دیگر ایجاد اختلال تجزیه هویت می توان به بی توجهی در اوایل کودکی اشاره کرد، در این دوران شخصیت کودک شکل می گیرد و اگر به نیاز های فرد توجه کافی نشود یا کودک تایید و توجه لازم را از مراقبین خود دریافت نکند مستعد اختلال هویت تجزیه ای می شود.
- دلیل دیگر سواستفاده در دوران کودکی است. کودکی که مورد تجاوز یا تنبیه جسمی و روانی واقع شده است نیز مستعد اختلال هویت تجزیه ای می باشد.
برخی از روانشناسان این اختلال را راهی برای سازگاری با احساسات و تجربیات منفی فرد می دانند.
انواع اختلال هویت تجزیه ای
اختلال مسخ شخصیت یا مسخ واقعیت Depersonalion/Derealization Disorder: در این اختلال فرد خود را از خودش جدا حس می کند و به سطحی می رسد که گویی فیلم زندگی خود را از تلویزیون تماشا می کند.
در مسخ واقعیت فرد احساس جدایی از محیط اطراف و اشیاء را دارد. برای این افراد مسائل تحریف شده و غیر واقعی به نظر می رسد مانند افرادی که مواد مخدر مصرف کرده اند.
- این افراد ممکن است از نظر جسمی احساس ضعف و ناتوانی کنند.
- در تعاملات خود چهره خشک و بی روحی داشته باشند.
- در برقراری رابطه دچار مشکل باشند.
- از ویژگی های دیگر این افراد این است که در شناخت مکان ها و اشیاء آشنا دچار مشکل می شوند.
- از علائم دیگر می توان به این اشاره کرد که این افراد احساس می کنند اشیاء اطرافشان بسیار تند تر یا کند تر از حالت عادی حرکت می کنند.
- این افراد دچار مه مغزی می شوند و در حافظه و شناخت دچار مشکل می شوند.
- درگیر حواسپرتی و مستعد اضطراب و نشخوار فکری می شوند.
اختلال فراموشی تجزیه ای Dissociative Amnesia: فراموشی تجزیه ای زمانی رخ می دهد که افراد اطلاعات شخصی و مهم خود را فراموش می کنند مانند شماره منزل، کدملی، چهره والدین خود، آدرس خانه قبلی و…
فراموشی تجزیه ای چهار مرحله دارد:
- فراموشی تجزیه ای محلی
- فراموشی تجزیه ای عمومی
- فراموشی تجزیه ای منظم
- فراموشی تجزیه ای مداوم
ویژگی مشترک در میان افراد دارای اختلال فراموشی تجزیه ای، فراموشی محلی است یعنی؛ در یادآوری یک حادثه آسیب زا دچار مشکل اند. هرچه آسیب وارده شدید تر باشد آسیب وارده به حافظه نیز شدید تر است و ممکن است فرد ماه های قبل از حادثه را نیز فراموش کند. در این حالت فرد نمی تواند نقش های قبلی زندگی خود را به خاطر بیاورد و نکته جالب توجه این است که فرد علاوه بر مسائل آسیب زا، مسائل غیر آسیب زا را نیز فراموش می کند.
شروع فراموشی عمومی می تواند ناگهانی یا ناشی از استرس باشد یا همراه با یک دوره موقت از گمراهی و سردرگمی باشد. در این حالت فرد به طور موقت در مورد هویت خود دچار خطا می شود یا دچار فراموشی مهارت های خود می شود برای مثال مهارت استفاده از کامپیوتر را فراموش می کند.
در فراموشی منظم، فرد دسته ای از اطلاعات را که با ضربه روانی همراه بوده فراموش می کند. برای مثال تمام اطلاعات و ویژگی های فرد آسیب زننده را فراموش می کند.
در فراموشی مداوم، فرد چیزی بجز لحظه حال را بخاطر نمی آورد و تمام پدیده های دیگر را از یاد می برد مشابه بیماری آلزایمر در سالمندان
فراموشی مداوم همیشه بخاطر آسیب روانی نیست و می تواند دلایل دیگری داشته باشد.
اختلال هویت تجزیه ای یا اختلال شخصیت چندگانه Dissociative Identity Disorder: این اختلال بر دو قسم است:
- اختلال هویت تجزیه ای پنهان: این اختلال اغلب هنگامی رخ می دهد که فرد با تغییر ناگهانی و شدید در نحوه درک، شناخت و احساساتش مواجه شود برای مثال زمانی که فرد ویژگی های دیگران را به خود می گیرد، صداهایی را می شنود که در واقعیت وجود ندارد و از این مسئله آگاه است.
- اختلال هویت تجزیه ای آشکار: این افراد دو یا چند هویت مجزا از هم دارند. دلیل این چند هویتی، این است که فرد تمایل دارد چیزی بیش از شخصیت اصلی خود باشد بنابراین از قالب خود بیرون آمده و هویت ها و شخصیت های دیگری برای خود می سازند که گاها علایق و سلایق، دیدگاه ها، باورها، سن، ملیت، جنسیت و… هر هویت با دیگری متفاوت است این ویژگی ها بر جسم فرد نیز اثر می گذارند.
این افراد از چندگانه بودن شخصیت خود آگاهی ندارند و در هر لحظه تصور می کنند شخصیت واقعی خود را بروز می دهند.در افراد دارای اختلال هویت تجزیه ای آشکار ممکن است هر شخصیت از اعمال و افکار شخصیت های دیگر بی اطلاع باشد. اگر یکی از شخصیت های چندگانه فرد دارای خودزنی باشد می تواند عواقب ناخوشایندی را برای فرد ایجاد کند زیرا آمار شیوع خودکشی در این افراد حدود سه چهارم می باشد.
این سه نوع می تواند ضعیف به شدید باشد، ضعیف ترین اختلال، مسخ واقعیت (مسخ شخصیت) است، رتبه دوم متعلق به فراموشی تجزیه ای است و شدید ترین نوع این اختلال شخصیت تجزیه ای است.
همپوشانی اختلال هویت تجزیه ای با سایر اختلالات
اختلال هویت چند شخصیتی با اختلالات تروماتیک از جمله اختلالات اضطرابی تشابهاتی دارد از جمله اختلال در هویت، درک زمان، احساسات و… اما در اختلالات تروماتیک این علائم موقتی و گذرا هستند اما در اختلال DID علائم دائمی و طولانی مدت هستند.
اختلالDID با اختلال اسکیزوفرنی و دوقطبی نیز همپوشانی هایی دارد از جمله تغییرات خلقی و سرخوشی که در اسکیزوفرنی یک هفته به طول می انجامد اما در اختلالDID طول دوره بیشتر است. تغییر حالت درDIDاز چند دقیقه تا چند ساعت و در اسکیزوفرنی و دوقطبی تا چند هفته است.
درمان اختلالDID پیچیده و تخصصی است و هدف از درمان تسهیل تلفیق هویت است تا به یک شخصیت واحد و متکامل برسد.