روانشناسی خانواده

در این مقاله قصد داریم شما را با روانشناسی خانواده، اهمیت آن و همچنین انواع و مفاهیم اصلی در زمینه روانشناسی خانواده آشنا کنیم.

اساس رشد انسان و کارکرد اجتماعی مفهوم خانواده است. نهاد خانواده بستری است برای اولین تجارب و یادگیری در زمینه ارتباط ، عشق، حل تعارضات و سازگاری اجتماعی و… .

روانشناسی خانواده چیست؟

روانشناسی خانواده شاخه ای از روانشناسی است که به بررسی عملکرد ، پویایی و سلامت روانی اعضای خانواده می پردازد. این شاخه بر روابط و تعاملات بین فردی در ساختار خانواده تمرکز دارد.
روانشناسی خانواده صرفا بر درمان تکیه ندارد بلکه شامل حمایت، آموزش و راهنمایی نیز می باشد . مشکلات خانوادگی عموما نتیجه چالش های ناشی از رو به رو شدن با تغییرات محیطی یا تغییرات زندگی است که درمانگر به اعضای خانواده مهارت های جدیدی برای عبور از موقعیت های دشوار ارائه می دهد.

پیشینه تاریخی خانواده و اهمیت آن

اهمیت خانواده به عنوان یک واحد اجتماعی از دوران باستان شناخته شده است، اما مطالعه روانشناختی خانواده به طور جدی در قرن بیستم آغاز شد. در ابتدا تمرکز اصلی بر تک تک اعضای خانواده، به ویژه کودکان، و رشد آنها در چارچوب خانواده بود. اما در اواسط قرن بیستم روانشناسان ، خانواده را به عنوان یک سیستم با شیوه های تعامل و ارتباطات خاص می بینند. در دهه ۱۹۶۰ موری بوون “نظریه سیستم های خانواده” را توسعه داد که انقلابی در نحوه نگاه روانشناسان به خانواده ها ایجاد کرد. این سازمان رفتار هر یک از اعضای خانواده را به عنوان یک واحد در نظر می گیرد نه به عنوان یک فردی که از خانواده مجزا شده است.

اهداف خانواده درمانی یا روانشناسی خانواده

خانواده درمانی می تواند مداخلات حیاتی برای تقویت ارتباط بین نسلی، حل و فصل اختلافات و کمک به اعضای خانواده در مقابله با بحران ها داشته باشد.
به عبارت دیگر به اعضای خانواده کمک می‌کند تا یکدیگر را درک کنند و احساسات دشوار را در یک فضای امن حل کنند.

درک و شناخت بهتر اعضای خانواده

خانواده درمانگران همه اعضا خانواده را تشویق می کنند تا تک به تک راجع به تجربیات خود صحبت کنند و با دقت به یکدیگر گوش سپارند. درمانگران دراین جلسات باورها، ارزش ها، نیازها، امیدها و فرضیات هر فرد را روشن می کنند تا همه یکدیگر را درک کنند همچنین به خانواده ها کمک می کنند از سرزنش یکدیگر دست بردارند و به کاوش بپردازند که چگونه همه می توانند با هم کار کنند تا تغییرات مثبتی ایجاد کنند.

برقراری تعاملات درست بین اعضای خانواده

یکی از شایع ترین شکایات خانواده ها اختلافات بین والدین و فرزندان و تعارضات خواهران و برادران است به عبارتی اعضای خانواده در برقراری تعاملات درست با یکدیگر دچار مشکل هستند که خانواده درمانی در این زمینه می تواند کمک شایانی به خانواده ها داشته باشد تا نحوه صحیح تعامل و کنار هم بودن را بیاموزند.

پیدا کردن بهترین راه حل برای مشکلات زناشویی

مشکلات زناشویی جزئی و حتی حاد که ممکن است به طلاق و جدایی منجر شود نیز از حوزه هایی است که خانواده درمانی می تواند کمک کننده باشد تا تصمیم درستی اتخاذ شود .
زندگی همیشه به یک صورت نیست که مطلقا خوب یا بد باشد بلکه شادی و خوشبختی در کنار غم و بدبختی است که به زندگی معنا می دهد ، خانواده درمانگران می توانند به افراد کمک کنند تا با کمترین آسیب از تغییرات بزرگ و استرس زا زندگی عبور کنند.

گذر از اتفاقات سخت و دردناک

مرگ عزیزان یکی از دردناک ترین اتفاقات زندگی است که اگر مراحل سوگواری به درستی طی نشود ممکن است کل زندگی فرد تحت تاثیر قرار بگیرد و مسیر زندگی اش دچار تغییر و تحولات زیادی شود که یک درمانگر ماهر می تواند یاری رسان خوبی باشد تا فرد ضربات مهلک و جبران ناپذیری دریافت نکند. همچنین خانواده درمانی می تواند به بهبود اضطراب ، افسردگی ، مشکلات رفتاری و … کمک کند.

علاوه بر این، درک روان‌شناسی خانواده می‌تواند به ایجاد برنامه‌ها و سیاست‌های اجتماعی کمک کند. قوانین مرخصی والدین، خدمات رفاهی کودکان، برنامه های سلامت روان و خدمات برای والدین سالخورده همه در این موارد گنجانده شده است. در نتیجه روانشناسی خانواده علاوه بر تک تک خانواده ها بر کل جامعه نیز تأثیر دارد.

انواع خانواده درمانی

خانواده درمانی انواع مختلفی دارد که درمانگران باتوجه به مشکلات و نیازهای درمانی اعضای خانواده یکی از آن ها را برمی گزینند و گاها به صورت تلفیقی از چند نوع درمان برای رفع مشکلات استفاده می کنند .

خانواده درمانی سیستمی

درمانگران در این نوع درمان تلاششان بر این است که با بهبود روابط بین اعضای خانواده به حل مشکلات کمک کنند به عبارتی در این نوع درمان مشکلات هر فرد را ناشی ازتعاملات او با اعضای خانواده می دانند که باید این تعاملات به شکل درست اصلاح شوند در عین حال فردیت شخص نیز حفظ شود و فرد بر نقاط قوت خود آگاه شود .

خانواده درمانی کارکردی

ازاین نوع درمان بیشتر برای خانواده هایی استفاده می شود که نوجوانشان رفتار پرخطر و خشونت آمیز دارد یا درگیر مصرف مواد شده است .
خانواده درمانی کارکردی به خانواده ها کمک می کند در وهله اول اعتماد آن نوجوان را بدست بیاورند و به او یادآور شوند که باوجود همه مشکلات به عنوان عضو مهمی از خانواده در هر شرایط احترام او را حفط می کنند سپس به دنبال راهکار مناسبی برای حل مشکل باشند.

خانواده درمانی روایتی

درمانگر در این نوع درمان ، از اعضای خانواده می خواهد که هر کدام داستان و روایت زندگی خود را تعریف کنند تا آگاه شوند که هرکدام از تجربیاتشان چه تاثیری در شگل گیری شخصیتشان داشته است ، در واقع با روایت درمانی به فواید مثبت مشکلات آگاه خواهند شد و این مسئله را درک خواهند کرد که هر کدام از مشکلات چگونه مسیر زندگیشان و سپس سایر تصمیماتشان را برای ادامه مسیر دگرگون کرده اند و بعد از طی این مراحل احساسات منفی ناشی از دیدگاهی که داشتند از بین خواهد رفت و دیگر صرفا خود را مقصرتمام اتفاقات بد زندگیشان نخواهند دانست . این درمان هویتی که افراد براساس مشکلات و تاثیرات منفی آن ها برای خود ساخته اند را از بین برده و نقاط قوت و مهارت هایشان را به آن ها نشان می دهد.

خانواده درمانی حمایتی

در این نوع درمان تلاش براین است که محیط خانواده به محیطی امن و سرشار از آرامش تبدیل شود تا تمام اعضای خانواده بتوانند به راحتی احساسات خود را با یکدیگر به اشتراک بگذارند و از حمایت یکدیگر برخوردار شوند .

خانواده درمانی استراتژیک

این نوع درمان بر مبنای خلاقیت و نوآوری است و کوتاه مدت نیز می باشد زیرا فقط بر حل یک مشکل خاص تمرکز می کند و خانواده درمانگران با استفاده از شوخ طبعی و استعارات با توجه به شرایط خانوادگی سعی در تغییر چهارچوب های غلط ذهنی افراد دارند که به طبع آن افراد نگرشی نو به دست می آورند و عادات تکراری خود را که سبب مشکل آفرینی در زندگیشان می شود را کنار می گذارند ، همچین در این نوع درمان خانواده درمانگران این مسئله مهم را یادآور می شوند که همواره برای حل مشکلات فقط یک راه حل خاص وجود ندارد بلکه راه حل های مختلفی برای حل مشکلات وجود دارد .

خانواده درمانگران استراتژیک در وهله اول از اعضای خانواده می خواهند که به صورت دقیق و صریح مشکلشان را بیان کنند سپس راه حل های موجود برای حل مشکل را بررسی کرده و به تجزیه و تحلیل مشکلات می پردازند و با توجه به سیستم خانوادگی و فکری افراد استراتژی هایی برای تغییر مشکلات ارائه می دهند .
نوع درمان با توجه به مشکلات و سیستم خانوادگی افراد متغییر است اما اغلب اوقات درمانگران به صورت التقاطی از درمان ها استفاده می کنند تا بتوانند به طور همه جانبه تمام مشکلات خانواده را تحت پوشش قرار دهند .تعداد جلسات درمان نیز به شرایط و موقعیت خانوادگی بستگی دارد که تا چه حد مشکلات عمیق باشند و روابط و تعاملات خانوادگی به چه شکل باشند.

مفاهیم و اصطلاحات کلیدی در روانشناسی خانواده

نظریه سیستم های خانواده: نظریه ای که خانواده را به عنوان یک سیستم به هم پیوسته می بیند، که در آن تغییرات در یک بخش از سیستم می تواند بر تمام قسمت های دیگر سیستم تأثیر بگذارد. بطور مثال طلاق گرفتن والدین بر آینده فرزندان اثر خواهد گذاشت.

چرخه زندگی خانوادگی: شامل مراحلی است که خانواده در طول زمان طی می کند، مانند ازدواج، تربیت فرزندان و پیری.

سبک های فرزندپروری: روش های مشخصی که والدین با فرزندان خود در تعامل هستند، معمولاً به چهار نوع مقتدرانه، مستبد، سهل گیرانه و سهل انگارانه طبقه بندی می شوند که هر یک تاثیرات بخصوصی در آینده ی فرزندان دارند.

رضایت زناشویی: معیاری از شادی یا رضایت در یک رابطه زناشویی را مشخص میکند.
همواره درخواست کمک برای مسائل و مشکلات خانوادگی دشوار است اما خانواده درمانی با حل این مسائل و ارائه راهکاری های صحیح شما را برای بهتر طی کردن مسیر زندگی یاری می رساند و حس خوب ناشی از زندگی با کیفیت و آرامش را به شما هدیه می کند .
روانشناسان خبره می توانند کمک شایانی به شما و اعضای خانواده شما داشته باشند.