تروما یک مفهوم پیچیده در روانشناسی است که از ریشه یونانی “زخم” و “جراحت” مشتق شده است. تروما به تاثیرات منفی و بدی که یک واقعه خاص بر روی فرد می‌گذارد اشاره دارد. این تاثیرات میتوانند در مواردی به شدت منفی و تروماتیک باشند، در حالی که در موارد دیگر ممکن است تأثیرات ملایم‌تری داشته باشند و فرد بتواند زودتر از پیامدهای عاطفی و هیجانی ناشی از آن نجات پیدا کند.
تروما به طور گسترده‌ای در جامعه و در زندگی افراد رخ می‌دهد. بسیاری از افراد حداقل یک ترومای بزرگ را در زندگی خود تجربه کرده‌اند. این موضوع نشان از اهمیت شناخت و مدیریت تروما در جوامع مختلف دارد بنابراین شناخت آن و درمان مناسب آن از اهمیت بسزایی برخوردار است تا فرد بتواند بهبود یابد و کیفیت زندگی خود را بهبود بخشد.
تروما یا زخم روان(trauma)چیست؟
زخم روان یک پدیده روانی است که به عنوان یک واکنش شدید به تجربه رویدادهای تکاندهنده و ناراحتکننده شناخته میشود. تروما معمولاً ناشی از تجربه رویدادهایی مانند آزار و اذیت، خشونت، حوادث ناگوار، جنگ، حملات تروریستی، زلزله و سایر وقایع ناراحت کننده است. این تجربه ها میتوانند باعث شوک و تحولات عمیق در ذهن و روان فرد شوند. بلافاصله پس از وقوع چنین رویدادی، اغلب افراد از شوک و انکار رنج میبرند.
علائم آسیب روانی پس از تروما
در پی تجربه روان زخم، افراد معمولا با یک طیف گسترده ای از واکنش‌های فیزیکی و عاطفی روبرو می‌شوند. تروما می‌تواند تأثیرات گسترده‌ای بر رفتار و روان فرد داشته باشد. علائم تروما متنوع هستند، اما برخی از نشانه‌های آن می‌تواند شامل احساس سرگردانی، عدم توانایی در مکالمه، گوشه‌گیری و اضطراب شبانه باشد. این اضطراب می‌تواند به شکل‌های مختلفی نمایان شود از جمله ترس، عصبانیت، تحریک پذیری و کاهش تمرکز.
به‌رغم اینکه برخی از علائم تروما ممکن است برای دیگران قابل مشاهده نباشند، اما تأثیرات آن بر رفتار و روان فرد بسیار قابل توجه است. افراد به شکل‌های مختلفی به تروما پاسخ می‌دهند و برخی از عوارض آن ممکن است حتی برای خود فرد نیز غیر قابل تحمل باشد.
پیشنهاد مطالعه: اختلال اضطرابی چیست؟
علائم عاطفی و روانی تروما
- شوک، انکار یا ناباوری
- گیجی و مشکل در تمرکز
- عصبانیت، تحریک‌پذیری و نوسانات خلقی
- اضطراب و ترس
- گناه، شرم و سرزنش خود
- کنار گرفتن از محیط و افراد
- احساس غمگینی یا ناامیدی
- احساس انزوا یا بی‌حسی
علائم جسمی
- بی‌خوابی یا کابوس
- خستگی بی‌سابقه
- مشکل در تمرکز
- ضربان قلب بالا
- سرگیجه و بی‌قراری
- دردهای مختلف در بدن
- تنش‌های عضلانی
توجه به این نکته ضروری است که این علائم نشان‌دهنده واکنش‌های طبیعی بدن و ذهن به تروما هستند و نباید خودسرانه آنها را نادیده بگیریم یا افراد را بر اساس آنها قضاوت کنیم.
انواع تروما با اثرات روانی مختلف
تروما به شکل‌های گوناگونی ظاهر میشود که شامل موارد زیر میشود:
ترومای حاد
این نوع تروما ناشی از وقوع یک رویداد شدیدا استرس‌زا یا خطرناک است که ممکن است تأثیرات عمیقی بر روی فرد داشته باشد.
ترومای مزمن
این نوع تروما اغلب ناشی از تجربه مداوم و بلندمدت فرد در معرض رویدادهای بسیار استرس‌زا می‌باشد. به عنوان مثال، می‌توان به مواردی نظیر کودک آزاری، قلدری یا خشونت خانگی اشاره کرد.
ترومای پیچیده
ترومای پیچیده ممکن است شامل تجربه‌های تروماتیک متعدد و متنوع باشد که به طور همزمان یا در طول زمان اتفاق می‌افتد.
به عنوان مثال، فردی که تجربه تجاوز، خشونت خانگی، جنگ، فقدان عزیزان و یا سایر رویدادهای تروماتیک را تجربه کرده باشد، ممکن است با ترومای پیچیده مواجه شود. این تجربیات متعدد ممکن است باعث ایجاد الگوهای انطباق ناکارآمد، علائم روانی و رفتارهای ناسازگار در فرد شود.
ترومای پیچیده معمولاً با علائمی همچون افزایش استرس، اضطراب، افسردگی، عصبانیت، خشونت خود به خود و اعتیاد به مواد مخدر همراه است.
ترومای ثانویه یا ترومای نیابتی
تروما از طریق انتقال علائم و واکنش‌های روانی از فردی که تجربه یک رویداد آسیب‌زا داشته است به فرد دیگری که با او در ارتباط است، منتقل میشود. این تروما می‌تواند باعث ایجاد علائم مشابه در فرد دیگر شود و به عنوان تجربه‌ای از نوعی تروما انتقال یابد.
تروما در دوران کودکی
ترومای دوران کودکی به تجربه‌های استرس‌زا و ناراحتکننده در دوران کودکی اشاره دارد. این تجربیات ممکن است شامل حوادث ناگواری مانند تصادفات، آزار و اذیت، خشونت خانگی، ناپایداری خانواده، سوءاستفاده‌های مختلف و حتی جنگ باشد. ترومای کودکی می‌تواند به طور مستقیم بر روی رشد و توسعه مغزی کودک تأثیر بگذارد و منجر به اختلالات جسمی و روانی جدی در آینده شود.
آسیب‌های دوران کودکی می‌تواند از تجربیات مختلف ناشی شود که باعث اختلال در احساس امنیت و ثبات کودک میشود. این تجربیات شامل موارد زیر میشود:
- محیط ناپایدار یا نامطمئن: وجود فشارها، ناپایداری‌ها و عدم پیش‌بینی در محیط زندگی کودک می‌تواند به افزایش استرس و اضطراب منجر شود.
- جدایی از والدین: جدایی از والدین به هر دلیلی مانند جابجایی، طلاق یا مسائل خانوادگی می‌تواند منجر به احساس ترس و ناامنی در کودک شود.
- بیماری جدی: تجربه بیماری‌های جدی و درمان‌های پزشکی دوران کودکی ممکن است تاثیرات روانی و اجتماعی نامطلوبی بر روی کودک داشته باشد.
- آزار جنسی، فیزیکی یا عاطفی: تجربه آزارهای مختلف مانند آزار جنسی، فیزیکی یا عاطفی می‌تواند به شکستن حس اعتماد و امنیت کودک منجر شود.
- خشونت خانوادگی: حضور خشونت در خانواده و تجربه خشونت خانوادگی بر روابط کودک با خود و دیگران تأثیر گذار است.
- بی‌توجهی: عدم توجه و حمایت مناسب از سوی والدین یا مراقبان ممکن است باعث احساس ناامنی و افزایش استرس در کودک شود.
تجربه تروما در دوران کودکی می‌تواند منجر به تأثیرات شدید و بلندمدتی شود. اگر ترومای دوران کودکی حل نشود، احساساتی نظیر ترس و ناتوانی به بزرگسالی منتقل میشود و ممکن است باعث شرایطی شود که فرد در معرض خطرات بیشتری قرار گیرد.
پیشنهاد مطالعه: روانشناسی خانواده
تفاوت تروما با استرس چیست؟
استرس به عنوان واکنش طبیعی بدن به فشارهای مختلف در زندگی تعریف میشود که ممکن است به صورت موقت و نادر اتفاق بیفتد. اما تروما نوعی از استرس شدید و ناراحتکننده است که معمولاً ناشی از تجربه رویدادهای تکاندهنده و ناراحتکننده است، مانند آزار و اذیت، خشونت یا حوادث ناگوار.
روان زخم‌های ناشی از تروما می‌تواند به دلیل ایجاد آسیب روانی و روحی، تأثیرات عمیقی بر روی فرد داشته باشد. این تأثیرات ممکن است منجر به اختلالات روانی جدی، اضطراب، افسردگی، و حتی اختلالات فرار یا مقابله شود. بنابراین، شناخت تفاوت بین تروما و استرس و درک ترومای دوران کودکی می‌تواند برای بهبود سلامت روانی و جسمی افراد بسیار حائز اهمیت باشد.
شیوع تروما
تروما به طور گسترده‌ای در جوامع مختلف و در تمام سنین شیوع دارد. بر اساس آمارهای جهانی، حدود 70 درصد از افراد در طول زندگی خود حداقل یکبار تجربه رویداد تروماتیک مانند حمله، سانحه، یا آزار و اذیت را دارند. اما تاثیرات تروما بر هر فرد به شکل متفاوتی است و بستگی به عوامل مختلفی از جمله نوع و شدت رویداد، پشتوانه روانی فرد و پشتوانه اجتماعی و فرهنگی او دارد.
رابطه تروما و اختلالات روانی
تروما و اختلالات روانی ارتباط نزدیکی با یکدیگر دارند و تروما می‌تواند عوارض و اثرات نامطلوب بر روان و رفتار فرد داشته باشد. تروما می‌تواند عامل اصلی بروز اختلالات روانی مختلف باشد، از جمله:
اختلال استرس پس از تروما (PTSD): این اختلال یک واکنش شدید به تجربه رویداد تروماتیک است که با علائمی مانند نشخوارهای مکررو ناخواسته درباره رویداد، هراس، خفقان و اجتناب از محیط‌ها یا وسایل مرتبط با رویداد همراه است.
افسردگی: تروما می‌تواند باعث بروز افسردگی شدید و مزمن شود که به عوارض جسمی و روانی خطرناک منجر میشود.
اختلالات خواب: تروما می‌تواند باعث مشکلات خواب مانند کابوس‌ها، بیدار شدن شبانه و بی‌خوابی شود.
اختلالات رفتاری: فرد ممکن است به عنوان پاسخ به تروما رفتارهای نامناسب نشان دهد، مانند خشونت، خودآسیبی، یا مصرف مواد مخدر.
حتی اگر ترومای شما سال‌ها پیش رخ داده باشد، امکاناتی برای کمک به شما برای پیشبرد بهبود و به دست آوردن تعادل عاطفی و اعتماد به نفس دوباره وجود دارد. از جمله این اقدامات می‌توان به مداخله‌های روان‌شناختی، مشاوره فردی و گروهی، آموزش مهارت‌های مدیریت استرس و ارتباطات بهتر اشاره کرد