کودکان بنابر دلایل مختلفی دست به پرخاشگری می زنند اما اگر والدین آگاهی لازم را داشته باشند می توانند با واکنش مناسب فرزند را به انجام رفتار درست تشویق کنند.
دلایل به وجود آمدن پرخاشگری در کودکان و نوجوانان
- ناکامی: در صورتی که فرد خواسته ای داشته باشد اما به هر دلیلی به آن خواسته نرسد، ممکن است به پرخاشگری روی آورد، اگر والدین قولی به فرزند خود بدهند اما به آن عمل نکنند به فرزند خود ناکامی تزریق کرده اند، درحالی که تلاش والدین آگاه بر این است که این ناکامی و سرخوردگی را برای فرزند خود به حداقل برسانند.
البته نکته حائز اهمیت این است که گاهی والدین باید به صورت هدایت شده و اصولی برنامه ریزی کنند تا فرزند طعم ناکامی را بچشد زیرا ماهیت زیستی انسان به گونه ای نیست که هر آنچه را که می خواهد به دست آورد به عنوان مثال: زمانی که فرزند با دوست خود بازی می کند اجازه دهند تا او طعم شکست را نیز بچشد تا متوجه شود باید برای پیروزی تلاش کند. وظیفه والدین این است که در این شکست با فرزند همدلی و همراهی کنند. - تنبیه بدنی یا روانی: تنبیه بدنی نه تنها هیچ نکته مثبتی را به کودک یا نوجوان نمی آموزد بلکه موجب می شود که فرزند دچار خشم و پرخاشگری شود زیرا احساس می کند مورد ظلم و اجحاف واقع شده است. در تنبیه بدنی والدین به فرزند می گویند چه کارهایی را نباید انجام دهد اما در مورد کارهایی که باید انجام دهد چیزی به او نمی گویند.
بهترین شیوه تربیتی این است که والدین به جای به کارگیری تنبیه بدنی و روانی تلاش کنند تا فرزند را با پیامد رفتارهایش مواجه کنند تا او آگاه شود.
کودکانی که مورد تنبیه بدنی قرار می گیرند نسبت به کودکانی که تنبیه نشده اند بیشتر به بیماری هایی مانند افسردگی و اضطراب دچار می شوند و طبق تحقیقات انجام شده حجم، رشدیافتگی و کارکرد قشر پیشانی و پیش پیشانی در این کودکان کمتر از کودکان عادی است. - مقایسه: مقایسه کودک با دیگران اعم از دوست، ،خواهر، برادر و… موجب می شود ذهن کودک مسموم شده و به سمت پرخاشگری سوق پیدا کند. از جمله عوارض منفی مقایسه کودک می توان به کاهش عزت نفس و خودباوری در او اشاره کرد.
زمانی که کودک مورد مقایسه با دیگران واقع می شود پیام دوست داشتنی نبودن را دریافت می کند و اینکار موجب پرخاشگری می شود، سپس والدین در پاسخ به پرخاشگری کودک، او را تنبیه می کنند و این حس دوست داشتنی نبودن را در او تشدید می کند و مقدمه طرحواره هایی مانند بی اعتمادی_بدرفتاری، بی ارزشی و… را در او ایجاد می کند.
مقایسه تنها در یک صورت سازنده است که کودک در جهت مثبت با گذشته خودش مقایسه شود. - الگو پذیری از والدین و محیط اطراف: کودک با مشاهده رفتار والدین و اطرافیان و با تاثیر از محیط اطراف، رسانه ها، بازی های ویدئویی، انیمیشن ها، محتویات خشن، شبکه های اجتماعی و… می تواند درگیر پرخاشگری شود. والدین باید با جایگزین کردن محتوی مناسب کودک را از فضای خشونت به آرامی دور کنند.
از طرفی والدین و اطرافیانی که کنترل خشم و عصبانیت خود را ندارند و مدام در حال نزاع با یکدیگر هستند، موجب الگوبرداری فرزند می شوند در این حالت باید به والدین یا اطرافیان خشمگین آموزش کنترل خشم داده شود و در صورت عدم پاسخدهی آموزش، کودک باید رابطه با این افراد را به حداقل برساند.
به طور کلی مقایسه، تنبیه، تحقیر، توهین، فشار روانی و… باید حذف شوند تا پرخاشگری از میان برود.
از طرفی نوع گفتگو، شیوه تعامل و رفتار والدین با فرزند می تواند بر میزان پرخاشگری او تاثیر بسزایی داشته باشد و در ناخودآگاه او رسوخ کند بنابراین والدین می توانند با ارتقاء آگاهی خود در مسیر درست گام بردارند.
عوامل شعله ور شدن خشم در کودکان
سلسله عواملی وجود دارند که موجب شعله ور شدن خشم در کودکان می شوند که در این مقاله به برخی از این عوامل می پردازیم:
- تنبیه یا سرزنش شدن توسط والدین: ساده ترین راهکار والدین برای برخورد با پرخاشگری فرزند برخورد جدی و فریاد زدن بر سر او می باشد تا فرزند بترسد و دیگر پرخاشگری نکند. این راهکار شاید به طور موقت کارساز باشد اما در طولانی مدت به کودک یاد می دهد که او نیز با فریاد زدن می تواند به خواسته هایش برسد بنابراین فریاد زدن سلامت روان هر دو طرف را مختل کرده و به کودک آموزش غلط می دهد.
- تهدید کردن: تهدید کردن برای والدین و کودک بار منفی ایجاد می کند زیرا احساس امنیت را از بین می برد و کودک را دچارعدم امنیت، بی پناهی و تنهایی می کند.
- توهین و تحقیر: برخی از والدین به محض اینکه رفتاری خلاف میلشان از فرزندشان مشاهده می کنند شروع به توهین و تحقیر کردن او می کنند در حالی که این کار اشتباه بوده و اثرات مخربی بر روان فرزند به جای می گذارد.
- تنبیه بدنی: برخی از والدین به منظور جلوگیری از پرخاشگری کودک، او را تنبیه بدنی می کنند برای مثال به او سیلی می زنند، این کار بسیار مخرب و آسیب زننده است زیرا کودک به واسطه مغزی که به تکامل نرسیده دست به انجام کاری می زند که از عواقب آن کار آگاهی ندارد اما با تنبیه و درد بدنی مواجه می شود و نمی تواند رابطه بین کاری را که انجام داده و دردی که متحمل شده است، متوجه شود برای مثال لیوانی را می شکند و سیلی می خورد.
- قهر کردن والدین با کودک: قهر کردن در واقع آسیب زدن به کودک و انتقام گرفتن از او است. والدین با قهر کردن کینه و خشم را به کودک می آموزند.
راهکار های تربیتی کنترل خشم در کودکان و نوجوانان
- همدلی و همراهی با فرزند: والدین باید بتواند خودشان را به جای کودک خود قرار داده و از دید او به دنیا نگاه کنند تا دنیای او را درک کنند.
- کنترل هیجان: والدین باید بتوانند آرامش خود را در مقابل پرخاشگری کودک حفظ کنند و برای اینکار باید آموزش ها و مهارت های لازم را بیاموزند.
- آموزش دادن به کودک: اگر والدین آموزش های لازم و کافی را به کودکشان بدهند، می توانند از پرخاشگری او جلوگیری کنند.
- بغل درمانی: والدین می توانند به کودک محبت و توجه نشان دهند و او را در آغوش گرفته و نوازش کنند، شنونده فعال باشند و با او وقت بگذرانند.
در پایان می توان گفت والدین می توانند با رفتار مناسب از پرخاشگری فرزند جلوگیری کنند یا با رفتار نادرست آتش خشم او را شعله ور کنند.