دوپامین (Dopamine) یک نوع انتقال‌دهنده عصبی است که در سیستم عصبی مرکزی انسان و حیوانات وجود دارد. این ماده شیمیایی نقش مهمی در انتقال سیگنال‌های عصبی دارد و در کنترل عملکردهای مختلف بدن، از جمله حرکت، حافظه، انگیزه و خلق و خو نقش دارد.سطوح بالا یا پایین دوپامین ممکن است با برخی اختلالات عصبی مانند بیماری پارکینسون و اسکیزوفرنی مرتبط باشد. برای مثال، کاهش سطح دوپامین در مغز ممکن است منجر به علایم بیماری پارکینسون شود که با لرزش و مشکلات حرکتی همراه است.
دوپامین همچنین در تنظیم مزاج و احساسات نقش دارد و ممکن است تغییرات در سطح آن باعث تغییرات در خلق و خو و احساسات شخصی شود.
دوپامین(Dopamine)چیست؟
دوپامین یکی از نوروترانسمیترهای اصلی در سیستم عصبی مرکزی است که در تنظیم فعالیت‌های عصبی، حرکت، حالات خلقی و انگیزه نقش دارد. تنها حدود ۱٪ از نورون‌های مغز قادر به تولید نوروترانسمیتر دوپامین هستند، اما این ماده شیمیایی نقش مهمی در کارکردهای گوناگون مغز دارد. این ماده شیمیایی از آمینواسید تیروزین تولید می‌شود. دوپامین نقش مهمی در ایجاد احساس شادی و لذت دارد. وقتی فعالیتی لذت‌بخش انجام می‌دهید، مغز شما مقدار زیادی دوپامین را آزاد می‌کند که باعث احساس لذت می‌شود و شما را به تکرار آن فعالیت تشویق می‌کند.دوپامین بخشی از سیستم پاداش مغز است که به شما انگیزه می‌دهد تا کارهای لذت‌بخش را انجام دهید. این سیستم از نظر تکاملی طراحی شده است تا به شما پاداش دهد و شما را به انجام کارهای ضروری برای زنده ماندن تشویق کند. بنابراین، هنگامی که فعالیتی لذت‌بخش انجام می‌دهید و دوپامین آزاد می‌شود، احساس خوبی را تجربه می‌کنید.لازم به ذکر است که دوپامین تنها انتقال دهنده عصبی برای احساس لذت نیست و سایر انتقال دهنده های عصبی نیز در این فرآیند نقش دارند. با این حال، نقش دوپامین در احساس شادابی و لذت بسیار پررنگ تر است.
دوپامین در تغذیه، داروها و حتی مواد مخدر نیز وجود دارد . این مواد می‌توانند مستقیماً باعث افزایش سطح دوپامین در سیستم عصبی ما شوند. به عنوان مثال، فردی که مواد مخدری همچون آمفتامین مصرف کند، بدون دلیل خاصی احساس شادابی و خوشحالی می‌کند. در واقع، برای تجربه خوشحالی، انسان‌ها به تحریکات خارجی برای افزایش سطح دوپامین و احساس شادابی و خوشحالی نیاز دارند. اما فردی که مواد مخدر مصرف کند، بدون نیاز به هرگونه تحریک خارجی، احساس لذت می‌کند. این وضعیت به تدریج منجر به اختلالات روانی و عصبی مختلف می‌شود.
مراکز تولید دوپامین در مغز
دوپامین یک انتقال دهنده عصبی مهم است که در چندین ناحیه مختلف مغز از جمله جسم سیاه، لیمبیک و هیپوتالاموس تولید می شود.اگر دوپامین توسط هیپوتالاموس ترشح شود نقش مهمی در تنظیم فعالیت‌های عصبی و هورمونی خواهد داشت این ماده هورمونی به عنوان یک مهار کننده برای ترشح پرولاکتین از لوب قدامی هیپوفیز عمل می‌کند.
اگر هسته های مغزی که درجسم سیاه وظیفه ترشح دوپامین را برعهده دارند دچار مشکل شوند، ممکن است با بیماری پارکینسون روبرو شویم همچنین افزایش ترشح دوپامین در سیستم لیمبیک ممکن است منجر به بروز بیماری اسکیزوفرنی شود
دوپامین و نقش آگونیست‌ها در درمان بیماری‌های مختلف
دوپامین یک عامل شیمیایی است که به عنوان یک انتقال دهنده عصبی )ماده شیمیایی که مسئول انتقال اطلاعات بین سلول‌های عصبی است( عمل می‌کند و نقش مهمی در فعالیت‌های مغزی دارد. تغییرات در سطح دوپامین می‌تواند به بروز بیماری‌های مختلف منجر شود. برای مثال، کاهش سطح دوپامین در بخش‌های خاصی از مغز ممکن است باعث بروز بیماری پارکینسون شود.آگونیست‌های دوپامین داروهایی هستند که به گیرنده‌های دوپامین در سلول‌های عصبی مغز متصل می‌شوند و فعالیت آن‌ها را افزایش می‌دهند. این داروها برای درمان بیماری پارکینسون، افسردگی، سندرم پای بیقرار، اختلال کمبود توجه و بیش فعالی استفاده می‌شوند برخی از نمونه‌های این داروها شامل روپینرول، پرامیپکسول و آپومورفین هستند.
آنتاگونیست‌های دوپامین نیز داروهایی هستند که به گیرنده‌های دوپامین در سلول‌های عصبی مغز متصل می‌شوند و فعالیت آن‌ها را کاهش می‌دهند. این داروها برای درمان اسکیزوفرنی، اختلال دوقطبی استفاده می‌شوند. نمونه‌های این دسته از داروها شامل هالوپریدول، کلوزاپین و ریسپریدون هستند.
نقش دوپامین در بیماری پارکینسون
بیماری‌های مختلفی وجود دارند که با تغییرات در سطح دوپامین در مغز همراه هستند و منجر به اثرات متفاوتی می‌شوند. دو بیماری اصلی که با این تغییرات مرتبط هستند، بیماری پارکینسون و اسکیزوفرنی هستند.
بیماری پارکینسون یک بیماری نورولوژیک است که به دلیل کاهش مقدار دوپامین در جسم سیاه رخ می‌دهد. علائم این بیماری شامل لرزش، خشکی در حرکت بدن، آرام‌شدن حرکات و دشواری در راه‌رفتن است. درمان بیماری پارکینسون شامل داروهایی است که هدفشان افزایش در دسترس بودن دوپامین است. خطر ابتلا به پارکینسون با افزایش سن افزایش می‌یابد و معمولاً پس از ۶۰ سالگی آغاز می‌شود. این بیماری در مردان بیشتر از زنان دیده می‌شود. پارکینسون، پس از آلزایمر، یکی از مخرب‌ترین بیماری‌های مغز و اعصاب است که شیوع و درصد ابتلا به آن یک درصد اعلام شده است.
ارتباط بین دوپامین و اسکیزوفرنی چیست؟
در مطالعات علمی، نقش دوپامین در بروز بیماری‌های روانی مورد توجه قرار گرفته است. اختلالاتی مانند اسکیزوفرنی که با علائم شناختی و روانی همراه است، احتمالاً به عدم تعادل دوپامین در مناطق خاصی از مغز برمی‌گردد. بر اساس تحقیقات، افزایش یا کاهش سطح دوپامین در نواحی خاصی از مغز می‌تواند به ظهور علائم اسکیزوفرنی از جمله هذیان و توهم منجر شود.نظریه‌های پژوهشی نشان داده‌اند که افزایش ترشح انتقال دهنده عصبی دوپامین در لیمبیک، می‌تواند باعث بروز علائم اسکیزوفرنی شود. این افزایش فعالیت مغزی ممکن است باعث هذیان و توهم شود و به علائم روان پریشی منجر گردد. علائم اسکیزوفرنی به دو دسته مثبت و منفی تقسیم می‌شوند. علائم مثبت شامل هذیان، توهم و حالت‌های غیرطبیعی شناختی است. این علائم ناشی از افزایش فعالیت دوپامین در بخش‌های خاصی از مغز مانند لیمبیک می‌باشد. از سوی دیگر، علائم منفی شامل کاهش فعالیت اجتماعی و عاطفی و عملکرد شناختی است که ممکن است ناشی از نقص دوپامین در نواحی مغزی خاص باشد.این علائم منفی به نواحی ساختاری خاص از مغز، به نام بطن چپ، نسبت داده می‌شود. آسیب به این نواحی مغز ممکن است منجر به رشد غیرطبیعی و نابودی سلول‌های مغزی شود .به عنوان مثال، آسیب به قشر پیشانی ممکن است منجر به کاهش کنترل عملکرد اجرایی شود، که این امر باعث شدت بیشتر علائم اسکیزوفرنی گردیده و در نهایت به اختلالات رفتاری و شخصیتی منجر می‌شود.