انسان به عنوان موجودی اجتماعی همواره در جمع معنا می شود، کنش ها، رفتارها، بیانات و احساسات انسان در تنهایی معنایی نخواهد داشت در واقع اثربخشی اجتماع و دیگران بر انسان موجب سرزدن اعمال و کردار انسانی در موقعیت های گوناگون می گردد و این اجتماع است که تمامی این مولفه ها را معنادار و قابل درک می کند. روانشناسی اجتماعی به عنوان زیر شاخه ای از روانشناسی و جامعه شناسی به بررسی انسان در اجتماع پرداخته و آن را تجزیه و تحلیل می کند.
روانشناسی اجتماعی با رشته های دیگری مانند جامعه شناختی متفاوت است زیرا مبانی مورد بررسی در هر دو رشته با یکدیگر تفاوت های اساسی دارند روانشناسی اجتماعی به بررسی رفتار و کنش فرد در جمع می پردازد درحالی که جامعه شناسی به بررسی رفتار و کنش گروه های اجتماعی می پردازد.
اما این دو رشته در راستای هم بوده و می توانند کمک های شایان توجهی به یکدیگر انجام دهند برای مثال اطلاعات گردآوری شده در جامعه شناسی که دربرگیرنده تاثیرات بین گروهی است می توانند به عنوان پایه تحقیقاتی روانشناسی اجتماعی استفاده شود.
روانشناسی اجتماعی شامل چه موضوعاتی می شود؟
سوالاتی که روانشناسی اجتماعی به آن ها پاسخ می دهد شامل؛
- انسان تا چه اندازه تحت تاثیر جمع، تصمیمات خود را تغییر می دهد؟
- آیا به راستی رفتار فرد نشانگر شخصیت اوست؟
- آیا رفتارهای اجتماعی هدفمندی لازم را برای پیروی افراد دارد؟
- باورهای اجتماعی، تعصبات و نگرش های جمعی چگونه شکل می گیرند؟
پیشنهاد مطالعه: آشنایی با روانکاوی
تاریخچه روانشناسی اجتماعی
همانند سایر رشته های علوم انسانی، ریشه روانشناسی اجتماعی نیز به فلسفه بازمی گردد. این رشته تکامل و تکوین خود را مرهون فیلسوف هایی مانند افلاطون، ارسطو که انسان را حیوانی اجتماعی و ناطق می دانستند، توماس هابز، ژان ژاک روسو و…است. این رشته در عصر جدید تغییرات بسیاری یافته، تجربی شده و از گفته فلاسفه باستان فاصله زیادی گرفته است یکی از اولین و مهم ترین بررسی های پژوهشی در این حوزه در سال ۱۸۹۷ توسط تریپلت و بر روی رفتار اجتماعی انجام شد. سالها بعد ویلیام مک دوگال به بررسی جزئیات بیشتری پرداخت و آن را در کتاب روانشناسی اجتماعی به چاپ رساند. در سال ۱۹۲۴ فلوید آلپرت با انتشار نخستین آزمون روانشناسی اجتماعی بر اهمیت این حوزه افزود. اما در سال ۱۹۳۶ کورت لوین که به عنوان پدر روانشناسی اجتماعی شناخته می شود با مطرح کردن این مسئله که رفتار فرد حاصل تعامل او با محیط است توانست نظریه میدانی را بنیان گذاری کرده و تحولات عظیمی در مفاهیم روانشناسی اجتماعی ایجاد کند. لوین باور داشت که تمامی فعالیت های انسان در یک زمینه روانی اتفاق می افتد که این زمینه یا میدان روانی متاثر از رویدادها و تجربیات دوران کودکی و رویداد های حال و آینده است که می توانند بر کنش فرد تاثیر بگذارند. در واقع به عقیده لوین رفتار و کردار هر فرد ماحصل محیط زندگی و تجربیات و تعامل او با اطراف است و برای بررسی رفتار انسان باید روابط و گروه های او مورد بررسی قرار گیرند. این رشته بعدها طی آزمایشاتی که میلگرام، بندورا، فیستینگر و… انجام دادند گسترش بیشتری یافت.
پیشنهاد مطالعه: روانشناسی خانواده
حوزه های روانشناسی اجتماعی
دامنه روانشناسی اجتماعی بسیار گسترده است و تقریبا در تمام ابعاد زندگی انسانی اثر گذار است. برخی از زمینه های اثرگذار عبارت اند از:
- روابط بین فردی: این حوزه در برگیرنده مسائلی مانند عشق، حسادت، دوستی و پویایی گروه است و به درک چگونگی و چرایی شکل گیری روابط و عوامل موثر در آن می پردازد.
- شکل گیری و تغییر نگرش: این حوزه به این مسائل می پردازد که چگونه عقاید و نگرش های فرد در جوامع شکل می گیرند و به چه روش هایی می توان آن ها را تغییر داد.
- شناخت اجتماعی: تمرکز شناخت اجتماعی بر این است که یک فرد چگونه می تواند خود و جمع را آنگونه که هست، درک کند از طرفی به بیان این می پردازد که شناخت و درک جمع بدون شناخت و درک خود بیهوده و غیرممکن است. به عبارت دیگر برخی از تجربیات فرد در کودکی و بعد در بزرگسالی بر برداشت و ادراک او از خود و دیگران تاثیر می گذارد.
- تأثیر اجتماعی: در این حوزه اثرگذاری افراد بر یکدیگر بررسی می شود که شامل جنبه هایی مانند انطباق، تبعیت، اطاعت و… می باشد.
- پویایی گروه: بررسی این حوزه مستلزم مطالعه رفتار گروهی، روابط بین گروهی، فرآیندهای تصمیم گیری در گروه، رهبری و موارد دیگر است.
- تعصب و تبعیض: در این حوزه بررسی ریشه های تعصب های مذهبی و نژادی، تبعیض های جنسیتی و شناختی، سوگیری ها و… قرار می گیرند.
- خود و هویت اجتماعی: انسان معمولا به واسطه تایید شدن و تعریف اهداف مشترک در گروه برای خود هویتی اجتماعی می سازد و خود را متعلق به گروه می داند.
- رفتار اجتماعی و نوع دوستی: حضور در جمع اغلب رفتارهای گروهی و نوع دوستانه را تقویت می کند.
پیشنهاد مطالعه: گشتالت درمانی
تاثیرات روانشناسی اجتماعی
به منظور بررسی اثرات روانشناسی اجتماعی می توان از نظریه پردازان و نظریه های زیادی نام برد که در این مقاله به بیان برخی از آن ها خواهیم پرداخت:
- آلپورت و نظریه تسهیلات اجتماعی: آلپورت این نظریه را مطرح کرد که حضور در جمع می تواند برخی از رفتارهای فرد را تسهیل یا بازداری کند.
- بندورا و نظریه یادگیری اجتماعی: بندورا گفت کودک از طریق مشاهده و الگو برداری از دیگران و محیط اطراف به یادگیری رفتار می پردازند.
- فیستینگر و نظریه ناهماهنگی شناختی: فیستینگر و همکارانش به طرح این مسئله پرداختند که تفاوت در نگرش، عقاید و باورهای هر فرد با دیگران موجب بروز نوعی ناهماهنگی شناختی می گردد که برای فرد ناخوشایند است لذا او به دنبال گروه می رود تا او را تایید کنند و او بتواند به عقاید و ویژگی های مشترکی که با دیگر اعضای گروه دارد، استناد کند.
- تاجفل و نظریه هویت اجتماعی: قرار گرفتن در گروه ها موجب ایجاد یک هویت اجتماعی مجزا و تعصب در مقابل سایر گروه ها می گردد.
هدف روانشناسی اجتماعی این است که با ارائه تکنیک ها و راهکارهای موثر به بهبود روابط بین گروهی پرداخته و رفتار و روابط اجتماعی را تا حد امکان بهینه کند تا از این طریق هم بهداشت و سلامت روان هریک از اعضای گروه حفظ شود و هم گروه به حداکثر کارایی خود برسد.