استرس و اضطراب کودکان و نوجوانان معضلی جدی است که سلامت روان آن ها را مختل می کند بنابراین بررسی علل و درمان آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است. به منظور بررسی دلایل ایحاد استرس و اضطراب در کودکان و نوجوانان باید به دوره پیش از تولد، بارداری و نوزادی آن ها رجوع کرد که در این مقاله قصد داریم به بررسی برخی از این علت ها بپردازیم.
دلایل ایجاد استرس و اضطراب در کودکان و نوجوانان:
- دوره بارداری: اگر مادر در دوره بارداری سطح هورمونی نا متعادلی داشته باشد برای مثال سطح کورتیزول(هورمون استرس) او بالا باشد این هورمون از طریق جفت به جنین منتقل شده و او را درگیر استرس و اضطراب می کند.
- شخصیت والدین به خصوص مادر: اگر سطح استرس و اضطراب والدین به خصوص مادر بالا تر از حد معمول باشد مسلما نمی تواند فرزندی آرام تربیت کند زیرا فرزند از طریق مشاهده نوع نگاه، رفتار و حرکات، باور ها، اندیشه های والد، درگیر اضطراب می شود چرا که مادر مضطرب نمی تواند به کودکش آرامش دهد.
- سبک های فرزند پروری: اگر سبک فرزند پروری والدین سختگیرانه و مبتنی بر محدودیت های غیر لازم باشد کودک مستعد استرس و اضطراب می شود. والدینی که اجازه اشتباه به فرزند نمی دهند و فرزند مدام می ترسد که اگر اشتباهی انجام دهد با عواقب سختی از قبیل فریاد و تنبیه والدین مواجه خواهد شد، درگیر استرس و اضطراب می شود. لذا والدین باید آگاه باشند که در هر موقعیت چگونه به رفتار فرزند خود واکنش نشان دهند.
- رابطه بین والدین: اگر کودک مدام شاهد دعوا و درگیری بین والدینش باشد، مستعد اضطراب می شود، فرزند نباید شاهد درگیری و اختلاف والدین خود باشد. تفاوت در سطح فرهنگی و اجتماعی والدین از دلایل اختلاف در میان والدین است بنابراین پیشگیری از این مشکلات موجب ایجاد بستر مناسب برای فرزند پروری می شود.
- انواع ترس ها: کودک در سنین متفاوت، ترس های متفاوتی را تجربه می کند مثلا در سنین ۲ تا۳ سالگی یا ۳ تا ۵ سالگی ترس های به خصوصی را تجربه می کند مانند ترس از تاریکی، ترس از حیوانات و… که هر یک از این ترس ها درگیری های ذهنی و اضطراب ایجاد می کنند البته تجربه بعضی از ترس ها طبیعی و مستلزم بقا است اما اگر ترس از حد طبیعی فراتر رود و در ذهن لانه گزینی کند منجر به استرس و اضطراب می شود یکی از این ترس ها ترس از دست دادن والدین است که اضطراب زیادی را بر کودک تحمیل می کند.
- ترتیب تولد: طبق گفته آلفرد آدلر اینکه کودک فرزند چندم خانواده باشد اهمیت زیادی دارد، معمولا فرزند اول متحمل اضطراب بیشتری از جانب والدین می شوند زیرا تجربه اول فرزندآوری و فرزند پروری برای والدین نیز اضطراب آور است. یا به طور معمول در خانواده هایی که سه فرزند دارند معمولا فرزند وسط مستعد اضطراب بیشتری است. گاهی کودک به سبب قرارگرفتن در یک موقعیت خاص یا عارض شدن ترس مشخصی درگیر استرس و اضطراب مقطعی می شود که به مرور از بین می رود.
پیشنهاد مطالعه: افسردگی کودک
7 راهکار درمان اضطراب کودکان و نوجوانان
اولین راهکار این است که والدین روزانه ۳۰ الی ۶۰ دقیقه ارتباط خالصانه با فرزند خود داشته باشند یعنی؛ با او بازی کنند و یکی از طرفین بازی والدین باشند، منظور از بازی کردن، بازی های ویدئویی یا بازی کودک با اسباب بازی های خودش نیست بلکه والدین نیز باید در بازی مشارکت فعال داشته باشند. این مشارکت فعال نه در نقش والدین بلکه باید به عنوان دوست و همبازی کودک باشد، والدین در طول بازی حق تربیت، امرو نهی، تنبیه، سرزنش و… را ندارند و فقط باید بازی کنند و حتی گاهی در شیطنت های کودک نیز مشارکت داشته باشند این مسئله نیازمند آگاهی و آموزش والدین است، والدین در این زمان باید تمام خود را به کودک اختصاص دهند و حتی اجازه پاسخ دادن به تماس تلفنی، چک کردن غذا و… را ندارند.
گذراندن این یک ساعت با فرزند به او این اطمینان را می دهد که او در طول روز یک ساعت امن دارد تا آنگونه که هست، بدون شروط غیرلازم رفتار و بازی کند. از طرفی فرزند به این اطمینان می رسد که والدین او در کنارش هستند، او را تنها نگذاشته اند و برای نیازهای او اهمیت قائل هستند، اینکه والدین خود را در سطح کودک می آورند و با او بازی می کنند به او احساس امنیت می دهد و احساس امنیت نقطه مقابل اضطراب و استرس است.
برای افزایش سطح و کیفیت بازی والدین می توانند یک ساعت کامل و مشخص را در طول روز به آن اختصاص دهند.
تمرین دوم نقاشی و رنگ آمیزی است، والدین می توانند با تهیه وسایل نقاشی و رنگ آمیزی از کودک خود بخواهند که یک نقاشی با موضوع دلخواه بکشد و آن را به انتخاب خود رنگ کند یا با تهیه کتاب رنگ آمیزی از او بخواهند که اشکال را آنگونه که دوست دارد، رنگ آمیزی کند. در طول این کار والدین نباید برای کودک چارچوب تعریف کنند که از چه طرح یا چه رنگ هایی استفاده کنند یا از او انتقاد کنند. هنگام استفاده از رنگ آمیزی بخش خلاقیت مغز کودک شروع به فعالیت می کند و هورمون هایی خلاف هورمون کورتیزول آزاد می شوند و موجب آرامش کودک می گردد.
تمرین سوم بازی با شن، خاک، خمیربازی و… است. کودک می تواند با پوشیدن لباس مناسب با خاک، گل یا خمیر بازی کند، اینکار موجب ایجاد آرامش در کودک می شود.
پیشنهاد مطالعه: تربیت کودک شاد
تمرین چهارم تنفس و ماساژ صحیح است، کودک باید آموزش ببیند تا در طول روز چندین بار تنفس عمیق داشته باشد تا بتواند اکسیژن مناسب به خون و مغزش برساند.
تمرین ریلکس کردن برای کودکان و والدین مناسب است و موجب آرامش می گردد. انجام ماساژ صحیح برای کودک نیز می تواند به کاهش استرس و اضطراب او کمک کند. انجام ماساژ و تنفس صحیح موجب افزایش اکسیژن رسانی به سطح مغز و آرامش می شود.
مورد پنجم داشتن تغذیه مناسب است، مصرف غذاهای چرب، فست فود، شیرینی، قهوه و کافئین برای کودک مناسب نیست و استفاده از سبزیجات، گوشت، پروتئین، دمنوش های گیاهی و… کمک کننده است.
مورد ششم این است که در صورت داشتن امکانات و شرایط والدین می توانند یک حیوان خانگی برای کودک تهیه کنند تا او بتواند با آن ارتباط بگیرد و مسئول مراقبت از آن باشد البته حیوان خانگی باید برای کودک دوست داشتنی باشد و او را نترساند زیرا می تواند موجب ترس و تشدید اضطراب شود.
مورد هفتم محبت و در آغوش گرفتن کودک است که می تواند نقش بسزایی در کاهش استرس و اضطراب او داشته باشد.
مسئله مهم این است که اضطراب به خودی خود درمان نمی شود بلکه در طول زمان می تواند تشدید یابد بنابراین تشخیص و درمان آن اهمیت زیادی دارد به این منظور می توانید با مشاورین مجموعه سپیداران روان در تماس باشید.