انسان به عنوان موجودی که در جامعه زیست می‌کند و نقش هایی را برعهده دارد، از نوع خاصی از عقلانیت استفاده می‌کند به تبع این مسئله مدل های مختلفی برای بررسی این انواع عقلانیت وجود دارند از جمله مدل ریچارد پاول که در این مقاله به تشریح این مدل خواهیم پرداخت. بنا بر این مدل، دیدگاه یک فرد جایگاهی بسیار اساسی و حیاتی در ملاک های عقلانی او دارد. فردی که دارای عقلانیت و زوایای ذهنی وسیع است دیدگاهی گسترده دارد، مضاف بر اینکه این فرد می تواند نقشی هایی را مانند مادر، همسر، دختر و… بپذیرد.
تفاوت دیدگاه افراد
فرد منطقی دیدگاه گسترده ای دارد و علاوه بر آن از محدودیت های زوایای دید خود آگاهی دارد. بیشترین مشکلات از جایی ناشی می شوند که فرد از محدودیت های زوایای ذهنی و دیدگاه خود آگاهی نداشته باشد.
آنچه که در زندگی هستید ماحصل دیدگاه شما است در واقع امروز شما مرهون دیدگاه شما است لذا دیدگاه گسترده موجب موفقیت شما خواهد شد. انسان برحسب سن، ذهن، تحصیلات، آموزش و تربیت، فرهنگ، اجتماع و … خود جهان اطرافش را تفسیر می کند و بعد بر این اساس تصمیم می گیرد و تبدیل به زاییده تصمیمات خود می شود برای مثال اگر یک اقتصاد دان قصد بررسی پدیده ای مانند بیماری کرونا را داشته باشد، آن را از نظر مالی بررسی می کند و محاسبه می کند که هزینه تزریق واکسن کمتر از درمان بیماران کرونایی است بنابراین تزریق واکسن راهکار بهتری است اما ملاک مورد نظر برای یک سیاستمدار، قدرت است بنابراین او محاسبه می کند که با در اختیار داشتن تکنولوژی تولید واکسن قدرت آن جامعه افزایش خواهد یافت.
اما توده مردم درباره مسئله کرونا دیدگاهی اخلاقی دارند زیرا اخلاق نیازی به تخصص ندارد و دیدگاهی جهان شمول است لذا استدلال می کنند که هر کاری که سلامتی دیگران را به مخاطره بیاندازد، غیر اخلاقی است بنابراین تفاوت در دیدگاه ها بر حسب جایگاه های اجتماعی مشهود است به عنوان مثال دیدگاه آرون تی بک به عنوان یک روانشناس به پدیده کرونا به شکل تقویت بعد همدلی و همگرایی است.
هر کسی می تواند دیدگاهی داشته باشد اما مسئله حائز اهمیت استاندارد بودن آن دیدگاه است. یک اتوموبیل می تواند رول فرمان، ترمز، دنده، کلاج و… داشته باشد اما هر اتومبیلی که این لوازم را دارد لزوما استاندارد نیست. دیدگاه ها می تواند اجزاء و زوایای گوناگونی را در برگیرند اما لزوما استاندارد نباشند.
ملاک های استاندارد بودن یک دیدگاه
به منظور استاندارد بودن، یک دیدگاه باید وسعت داشته باشد و محدود نباشد، دیدگاه محدود همچون نگاه کردن به جهان هستی از روزنه کلید در است که افق بلند و تفسیر درستی ندارد. بنابراین وسعت نظر اهمیت بسزایی دارد اما چطور می توان وسعت دیدگاه داشت؟ شما می توانید متفکری باشید که تفکر نقاد دارد و در هر دو بال تفکر و نقد را با هم دارد.
برای شناخت متفکر خلاق باید از برهان خلف استفاده کرد و این مسئله را بررسی کرد که متفکر غیر نقاد و کسی که وسعت دید ندارد چه ویژگی هایی دارد.
پیشنهاد مطالعه: ویژگی های شخصیتی
ویژگی های افراد غیر نقاد
یکی از این ویژگی های افراد بدون وسعت دید این است که به دلیل عدم وسعت دید تصور می کنند تمام حقایق جهان را یکجا در اختیار دارند و این مسئله آن ها را در انتخاب هایشان دچار مشکل می کند دیدگاه آن ها محدود است و در قالبی خاص بیان می شود برای مثال هر پدیده ای را در قالب افکار و دیدگاه اعضای خانواده یا اطرافیان شان بررسی کند.
ویژگی دوم افراد غیر نقاد این است که مسئله ای چند منطقی و چند وجهی را به مسئله ای تک منطقی و تک وجهی تبدیل می کنند آن ها تمام وجوه یک مسئله را نادیده گرفته و تنها یک بعد را در نظر می گیرند تا بتوانند خود را در آن بعد توجیه کنند. دلیل این مسئله هوش هیجانی پایین است همانطور که در مقالات دیگر گفته شده است، هوش هیجانی اکتسابی و قابل افزایش دادن است.
یکی دیگر از ویژگی افراد غیر نقاد این است که با افرادی که با آن ها هم نظر هستند و آن ها را تایید می کنند دوستی می کنند، نه دوستانی که آن ها را مورد نقد سازنده قرار می دهند لذا فقط از اطرافیان خود تایید می گیرند و به همین علت درجا می زنند چرا که لازمه پیشرفت دریافت انتقادات سازنده است.
علت پایین بودن خرد یک جامعه
دلیل پایین بودن خرد در یک جامعه این است که افراد را مشابه یکدیگر و یکدست تربیت می کنند در نتیجه در این جامعه نقد سازنده جایی ندارد حتی چهره و پوشش افراد این جامعه سری زنی شده و بر حسب مد رایج می باشد. اتکای یک جامعه بر یک دیدگاه معین موجب زوال آن جامعه می شود حتی اگر آن دیدگاه به طور کلی درست باشد. پدیده یکسان سازی افراد جامعه را چه در بعد شخصی افراد و چه در بعد اجتماعی آن جامعه دچار رکود خواهد کرد.
پیشنهاد مطالعه: جسارت
چطور می توان از طریق تفکر نقاد افکار را استاندارد سازی کرد؟
اولین توصیه این است که خود را مورد نقد قرار دهید و بررسی کنید که افکار و دیدگاه تان دارای چه محدودیت هایی است و این محدودیت ها را مورد نقد قرار دهید زیرا نقد دید شما را وسعت می بخشد.
راهکار دوم داشتن مطالعه است حال این مطالعه می تواند از طرق مختلفی باشد از جمله خواندن کتب و مقالات، دیدن فیلم های آموزنده، دوره دیدن در محضر اساتید مجرب، خواندن رمان و گذاشتن خود در جای شخصیت های آن رمان و بررسی آن ها، معاشرت با افراد فرهیخته و اهل مطالعه.
راهکار سوم این است که با افرادی با گستره دیدگاه های متفاوت معاشرت داشته باشید تا با نقد سازنده موجب پیشرفت شما شوند. یک متفکر نقاد هرگز نمی گوید که حقیقت چیزی است که من تفکر می کنم بلکه می گوید حقیقت از دیدگاه من این است. شناخت و پذیرش محدودیت ها به شما کمک می کند تا گام به گام در جهت ارتقا این محدودیت ها برآیید در واقع هرچه بیشتر با افراد دارای وسعت نظر معاشرت کنید، وسعت دیدتان افزایش می یابد.