شخصیت سنجی هیستریونیک
اختلال شخصیت هیستریونیک (Histrionic Personality Disorder یا HPD) یکی از ده اختلال شخصیت شناخته شده در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM5) است. افراد مبتلا به این اختلال معمولاً الگویی از خودنمایی افراطی و توجه طلبی را نشان می دهند. آزمون شخصیت سنجی هیستریونیک (HPD Test) به عنوان یک ابزار تشخیصی مهم برای شناسایی این اختلال مورد استفاده متخصصان سلامت روان قرار می گیرد.
اختلال شخصیت هیستریونیک یا نمایشی، الگوی پایدار رفتارهای توجه طلبانه و هیجان نمایی افراطی است که از اوایل بزرگسالی آغاز شده و در زمینه های مختلف زندگی فرد ظاهر می شود. مبتلایان به این اختلال معمولاً در موقعیت هایی که مرکز توجه نیستند، احساس ناراحتی می کنند، رفتارهای نامناسب اغواگرانه یا تحریک آمیز جنسی نشان می دهند، هیجانات شان سطحی بوده و به سرعت تغییر می کند، از ظاهر فیزیکی برای جلب توجه استفاده می کنند، تأثیرپذیر هستند و به راحتی تحت تأثیر دیگران یا شرایط قرار می گیرند، گفتارشان پر از اغراق و فاقد جزئیات است.
بر اساس مطالعات شیوع HPD در جمعیت عمومی حدود 1.8% تخمین زده می شود، این میزان در محیط های بالینی، به ۱0الی 15% می رسد. شیوع این اختلال در زنان بیشتر از مردان است اگرچه این ممکن است تا حدی به دلیل سوگیری تشخیصی باشد.
آزمون شخصیت سنجی هیستریونیک (HPD Test)
آزمون شخصیت سنجی هیستریونیک یک ابزار استاندارد شده برای ارزیابی نشانه ها و ویژگی های مرتبط با اختلال شخصیت نمایشی است. این آزمون معمولاً شامل 20 تا 50 سؤال است و به صورت خود گزارشی (selfreport) اجرا شده و بین 10 تا 20 دقیقه زمان می برد.
انواع آزمون های HPD
- پرسشنامه های بالینی ساختار یافته: مانند SCIDII (مصاحبه بالینی ساختار یافته برای اختلالات شخصیت)
- پرسشنامه های خود گزارشی: مانند PAI (پرسشنامه ارزیابی شخصیت) یا MCMIIII (پرسشنامه چند محوری میلون)
- آزمون های اختصاصی HPD: مانند HPS (مقیاس شخصیت هیستریونیک)
سوالات این آزمون
بخش ۱: رفتارهای توجه‌طلبی و هیجان‌نمایی
- وقتی در جمعی هستم و کسی به من توجه نمی‌کند، احساس ناراحتی می‌کنم.
- دوست دارم با ظاهرم (لباس، آرایش، رفتار) توجه دیگران را جلب کنم.
- دیگران به من گفته‌اند که رفتار یا صحبت‌هایم بیش از حد نمایشی است.
- اگر در مرکز توجه نباشم، احساس می‌کنم بی‌ارزش هستم.
- اغلب اغراق می‌کنم تا داستان‌هایم جذاب‌تر به نظر برسند.
- در مهمانی‌ها یا جمع‌ها سعی می‌کنم همه را بخندانم یا تحت تأثیر قرار دهم.
- وقتی کسی مرا تحسین نمی‌کند، ناراحت یا عصبانی می‌شوم.
- احساس می‌کنم باید همیشه «سرگرم‌کننده» یا «جذاب» باشم تا دیگران مرا دوست داشته باشند.
بخش ۲: روابط بین‌فردی و رفتارهای اغواگرانه - در روابطم، زود صمیمی می‌شوم و ممکن است دیگران را با محبت‌های افراطی تحت فشار قرار دهم.
- دیگران به من گفته‌اند که رفتار یا پوششم گاهی «نامناسب» یا «اغواگرانه» است.
- وقتی کسی به من توجه نشان نمی‌دهد، سعی می‌کنم با رفتارهای خاص (مثل غمگین شدن یا عصبانیت) واکنش او را تغییر دهم.
- به سرعت از کسی که به من توجه میکند خوشم می‌آید، اما اگر توجهش قطع شود، علاقه‌ام را از دست می‌دهم.
- در روابط عاطفی، نیاز دارم همیشه مورد تحسین و تأیید طرف مقابل باشم.
- اگر احساس کنم کسی به اندازه کافی به من توجه نمی‌کند، ممکن است رفتارهای نمایشی (مثل گریه یا عصبانیت ناگهانی) نشان دهم.
بخش ۳: هیجانات سطحی و تغییرپذیر - احساساتم خیلی سریع تغییر می‌کنند (مثلاً یک لحظه خوشحالم و لحظه‌ای بعد ناراحت).
- دیگران گفته‌اند که احساساتم «سطحی» یا «غیرواقعی» به نظر می‌رسد.
- وقتی هیجان‌زده می‌شوم، ممکن است حرکات اغراق‌آمیز (مثل دست‌زدن زیاد یا فریاد زدن) داشته باشم.
- گاهی اوقات آنقدر تحت تأثیر احساساتم قرار می‌گیرم که نمی‌توانم منطقی فکر کنم.
- وقتی کسی از من انتقاد میکند، به شدت ناراحت یا عصبانی می‌شوم.
بخش ۴: تأثیرپذیری از دیگران - به راحتی تحت تأثیر حرف دیگران قرار می‌گیرم و نظرم تغییر میکند.
- وقتی کسی مرا تحسین میکند، سریعاً به او علاقه‌مند می‌شوم.
- تصمیم‌گیری‌هایم بیشتر بر اساس احساسات لحظه‌ای است تا منطق.
- اگر کسی از من خوشش نیاید، سعی می‌کنم هرطور شده نظر او را عوض کنم.
دستورالعمل آزمون بدین شکل است که باید هر سوال را با دقت بخوانید و پاسخ خود را بر اساس احساس و رفتار معمول خود (نه در شرایط خاص) انتخاب کنید.
مقیاس پاسخ دهی
- ۰ = هرگز
- ۱ = به ندرت
- ۲ = گاهی اوقات
- ۳ = اغلب
- ۴ = همیشه
نمره گذاری و تفسیر نتایج
نمره گذاری این آزمون ها معمولاً به صورت زیر است:
جمع نمرات را به دست آورید.
امتیاز ۰–۳۰: ویژگی‌های هیستریونیک در حد طبیعی یا خفیف.
امتیاز ۳۱–۵۰: نشانه‌های قابل توجه اختلال شخصیت نمایشی (ممکن است نیاز به ارزیابی تخصصی داشته باشید).
امتیاز ۵۱–۸۸: احتمال بالای ابتلا به اختلال شخصیت هیستریونیک (مراجعه به روانشناس ضروری است).
راهکارهای مدیریت اختلال شخصیت هیستریونیک
آزمون شخصیت سنجی هیستریونیک ابزار ارزشمندی برای شناسایی اولیه اختلال شخصیت نمایشی است، اما تشخیص نهایی باید توسط متخصص صورت گیرد. درمان ترکیبی روان درمانی و در برخی موارد دارودرمانی می تواند به بهبود کیفیت زندگی مبتلایان کمک کند. آگاهی از این اختلال و شناخت دقیق ویژگی های آن برای کاهش انگ اجتماعی و تشویق افراد به دریافت کمک تخصصی اهمیت زیادی دارد.
شناخت درمانی رفتاری: ثبت دقیق موقعیت هایی که در آنها رفتارهای توجه طلبانه بروز می دهید. تمام جزئیات شامل محیط، افکار خودکار، شدت هیجانات و رفتارهای انجام شده را یادداشت کنید. این ثبت روزانه به شناسایی الگوهای تکرارشونده کمک میکند.
وقتی با افکاری مانند “اگر مرکز توجه نباشم، ارزشی ندارم” مواجه می شوید، فهرستی از شواهدی که این فکر را تأیید یا رد می کنند تهیه کنید. به دنبال خطاهای شناختی مانند تفکر سیاه و سفید بگردید.
به تدریج خود را در معرض موقعیت هایی قرار دهید که معمولاً در آن ها نیاز شدید به جلب توجه دارید. از موقعیت های کم استرس شروع کنید و به مرور به شرایط چالش برانگیز تر برسید.
مهارت های ارتباطی سالم را جایگزین رفتارهای نمایشی کنید. ابتدا در محیط های امن و سپس در موقعیت های واقعی، مهارت های گفتگوی متعادل، گوش دادن فعال و ابراز وجود مناسب را تمرین کنید.
طرحواره درمانی:طرحواره های بنیادین مانند “ارزش من وابسته به توجه دیگران است” را شناسایی کنید. این باورهای عمیق معمولاً ریشه در تجربیات اولیه زندگی دارند. وقتی متوجه می شوید بر اساس این طرحواره ها عمل می کنید، آگاهانه رفتار متضاد را انتخاب نمایید. برای مثال اگر معمولاً در جمع ها پرحرفی می کنید، عمداً سکوت را تمرین کنید.
جملات جایگزین مثبتی مانند “من ارزش ذاتی دارم، مستقل از توجه دیگران” یا “ارتباطات واقعی نیازی به نمایش دائمی ندارند” را توسعه داده و تکرار کنید.
ذهن آگاهی: هنگام بروز نیاز شدید به توجه، به جای واکنش فوری، صرفاً این احساس را بدون قضاوت مشاهده کنید. بگویید “اکنون احساس نیاز به توجه دارم” و اجازه دهید این احساس بدون عمل به آن بگذرد.
تمرینات تنفسی را هنگام مواجهه با موقعیت های بی توجهی انجام دهید. این کار تحمل شما را در برابر ناراحتی افزایش می دهد.
به نشانه های فیزیکی پیش از رفتارهای نمایشی توجه کنید. علائمی مانند افزایش ضربان قلب یا تنفس سریع را شناسایی کنید تا بتوانید پیش از عمل، خود را تنظیم نمایید.
رویکردهای روان پویشی: رابطه بین نیاز کنونی به توجه و تجربیات کودکی را بررسی کنید. آیا در دوران رشد توجه کافی دریافت نکردید؟ یا توجه دریافتی مشروط بود؟ این بینش ها به تغییر الگوها کمک می کنند.
بررسی کنید که رفتارهای نمایشی چه احساسات عمیق تری را می پوشانند. آیا از تنهایی می ترسید؟ یا احساس بی ارزشی می کنید؟
به پرورش خود واقعی به جای خود نمایشی بپردازید. بخش هایی از شخصیت که معمولاً پنهان می مانند را کشف و تقویت کنید.