تحلیل رفتار متقابل (Transactional Analysis) روشی گسترده و در دسترس در روانشناسی است که به منظور کمک به رشد شخصی، بهبود روابط بین فردی و کمک به دستیابی به حداکثر پتانسیل های درونی در جنبه های مختلف زندگی به کار گرفته می شود.
درمان TA توسط دکتر اریک برن در اواخر دهه 1950 تأسیس شد، اریک برن تحت تأثیر برخی از هم‌عصرانش نظیر رنه اسپیتز، اریک اریکسون ، پاول فدرن ، ادواردو ویز و به ویژه زیگموند فروید و ویلدر پنه فیلد رویکر تحلیل رفتار متقابل را بنیان گذاری کرد.
آشنایی با رویکرد تحلیل رفتار متقابل (TA)
رویکرد TA بر این نظریه استوار است که هر فرد دارای سه بعد شخصیتی است: والد، بالغ و کودک، این ابعاد همراه با دیگر مفاهیم، ابزارها و مدل های کلیدی تحلیل رفتار متقابل برای تجزیه و تحلیل نحوه ارتباط افراد و شناسایی اینکه چه نوع تعاملی برای حصول یک نتیجه بهتر مورد نیاز است، استفاده می‌شود.
در تحلیل رفتار متقابل مراجع مدام در میان گذشته و حال در حال نوسان است اما به طور ویژه دوران کودکی او مورد بررسی قرار می گیرد. در TA به بررسی ابعاد شخصیتی و تجربیاتی که فرد از دوران کودکی به دست آورده، پرداخته می شود این کار از طریق پرسشگری ماهرانه و استفاده از تکنیک ها و ابزار میسر می شود.
در طول درمان، درمانگر بر روی رفتارهای حل مسئله کار می کند و به مراجع کمک می کند تا از ابزارهای روزانه برای یافتن راه حل های سازنده و خلاقانه استفاده کند. هدف نهایی این است که مراجع استقلال را در زندگی خود به دست آورد اریک برن این استقلال را به عنوان بازیابی سه ظرفیت حیاتی انسانی یعنی خودانگیختگی، آگاهی و صمیمیت تعریف می کند.
این روش را می توان به صورت انفرادی، زوج درمانی یا خانواده درمانی انجام داد زیرا با اینکه این روش یک روش مختصر و متمرکز بر راه حل است اما می تواند به صورت طولانی مدت نیز ادامه یابد.
رویکرد TA می تواند طیف وسیعی از موضوعات و مشکلات انسانی را در برگیرد زیرا رویکرد های دیگری مانند روانکاوی و روانپویشی را در خود جای داده است.
مفاهیم اصلی در تحلیل رفتار متقابل
در تحلیل رفتار متقابل پیش نویس ها مطرح می شوند پیش نویس ها به نوعی معادل باورهای مرکزی در طرحواره درمانی محسوب می شوند. پیش نویس ها باور، احساسات و افکاری هستند که از دوران کودکی به افراد القا شده اند و افراد بر اساس آن ها تصمیم گیری، انتخاب و زندگی می کنند. اگر پیش نویس دختری این باشد که با آرایش کردن زیبا می شود آنگاه در بزرگسالی خود را به گونه ای که هست نمی پذیرد و مدام به دنبال تغییراتی در چهره خود است.
بخش بندی ایگو در رویکرد TA
از نظر TA ایگو هر فرد از سه بخش کودک والد و بالغ تشکیل شده است؛
- والد: ریشه در گذشته دارد و از مجموعه باید ها و نباید های والدین و بزرگترهای فرد تشکیل شده است. بعد والد می تواند حمایت کننده یا انتقاد گر باشد.
- کودک: این بعد شخصیتی نیز مانند بعد والد ریشه در گذشته دارد و از مجموعه باور ها، افکار و احساسات یا همان پیش نویس هایی تشکیل شده است که در دوران کودکی به فرد داده شده است.
- بالغ: ریشه در زمان حال دارد و در برگیرنده ابعاد منطقی و عقلانی شخصیت است و شیوه های موثر برقراری ارتباط را فراهم می کند.
افراد مختلف بسته به اینکه کدام یک از بعد های مطرح شده در آن ها فعال تر و غالب تر است در رابطه با یکدیگر تعاملاتی از قبیل: کودک_کودک، کودک_بالغ، کودک_والد، والد_والد، والد_بالغ، بالغ_بالغ را برقرار می کنند به طور طبیعی شخصیت کودک، همواره کودک نمی ماند، بلکه رشد کرده و قدرت می گیرد و آنگاه دیگر بالغ نمی تواند آن را کنترل کند افرادی که شخصیت کودک در آن ها غالب است دست به انجام کارهای نامعقول می زند زیرا یک کودک هرچه هم پیش برود باز هم رفتار و تفکرات کودکانه دارد. در رابطه کودک و بالغ، فرد کودک مدام به دنبال فرد بالغ می رود و از او پیروی می کند.
نوازشگری درTA
چه اندازه خود را دوست دارید؟ آیا تا به حال برایتان پیش آمده است که به چیزی که برخلاف خواسته تان است نه بگویید؟ آیا تا به حال خواهان ابراز محبت از سوی کسی بوده اید؟
این سوالات و مفاهیم تحت عنوان نوازش شدن در تحلیل رفتار متقابل مطرح می شوند.
هر فردی در هنگام کودکی که توسط والدین خود ناز و نوازش می شود، در آغوش گرفته می شود یا بوسیده می شود احساس بودن ،دیده شدن، موثر بودن و… می کند اگر این نیاز ها به درستی برطرف نشود منجر به خود نوازشگری نادرست در فرد می شود.
اریک برن بیان می کند که انسان نه تنها در کودکی بلکه در بزرگسالی نیز به نوازش و تایید نیاز دارد زیرا از طریق نوازش شدن، بودن و هویت یافتن را تجربه می کند.
انسان ها در طول زندگی روزمره و در روابط بین فردی شان مدام یکدیگر را نوازش می کنند این نوازش می تواند منفی یا مثبت باشد. نوازش مثبت احساس خوب را به فرد القا می کند مانند گفتگو کردن یا قدم زدن با یکدیگر باشد. و نوازشگری منفی احساس بدی را به فرد منتقل می کند مانند تهدید کردن، بی توجهی کردن و…
انسان ترجیح می دهد که توجه ولو منفی را داشته باشد تا اینکه به طور کلی نوازش نداشته باشد.
اهداف تحلیل رفتار متقابل
اساساً تحلیل رفتار متقابل در زمینه ارتباطات بین فردی قابل استفاده است به ویژه در مسائل و مشکلات خانوادگی، بین زوجی و روابط دوستانه زیرا مراجعین را تشویق می کند تا به حل تعارضاتی که در طول زمان به وجود آمده بپردازند. اریک برن معتقد بود که همه ما این ظرفیت را داریم که تصمیم بگیریم برای زندگی خود چه می خواهیم، TA می تواند به ما کمک کند تا ارزش های خود را بشناسیم و به این اهداف دست یابیم.
به طور کلی رویکرد TA برای ارتقای رشد و تغییر شخصیتی طراحی شده است و فرصتی را برای توسعه انواع مهارت های زندگی فراهم می کند از این رو برای حل بسیاری از مشکلات موثر است.