دلیریوم (Delirium) یا روان آشفتگی یک بیماری عصبی و روانی شایع است که با اختلال شناختی، حواسپرتی، سردرگمی، توهم، هذیان و مشکل در هشیاری همراه است و پس از یک دوره کوتاه چند روز تا چند ماه با انجام مراقبت ها و درمان های لازم از بین می رود. دلیریوم با نام سندروم حاد مغزی یا گیجی نیز شناخته می شود دلیریوم یک بیماری منسوب به سالمندان است. جامعه آماری دلیریوم یک درصد از افراد بالای ۵۵ سال را در برمی گیرد اما در جوانان نیز مصرف بیش از حد داروهای روان گردان یا مواد مخدر می توانند منجر به دلیریوم شود.
دلایل ایجاد دلیریوم
- ابتلا به عفونت یا بیماری های دیگر: اگر شخص سالمند درگیر بیماری نه چندان جدی مانند ذات الریه، دیابت، یبوست و… شود، مستعد ابتلا به دلیریوم می شود.
- جراحی های ارتوپد و قلب: سالمندان با انجام جراحی های خاصی درگیر این مشکل می شوند زیرا از دست دادن خون زیاد می تواند موجب دلیریوم شود بنابراین برای بیماران دارای دلیریوم عکس برداری از مغز تجویز می شود تا میزان اکسیژن رسانی به مغز بررسی شود.
- اشکال در سیستم کلیوی: بیماری که سال ها درگیر مشکلات کلیوی بوده باید پیش از تشخیص دلیریوم توسط نفرولوژیست معاینه شود زیرا بی آبی یا کم آبی می تواند مسبب دلیریوم باشد.
- ترک کردن اعتیاد شدید به مواد مخدر یا الکل
- نرسیدن اکسیژن به مغز به واسطه بیماری هایی مانند آسم
ویژگی های افراد دارای دلیریوم
- در بیماری دلیریوم فرد دچار نوسان سطح هشیاری می شود و این مسئله تا حدی پیش می رود که فرد از یاد می برد که چه ساعتی از شبانه روز یا چه فصلی است.
- از دست دادن تمرکز: ممکن است این افراد هنگام صحبت با دیگران تمرکز و توجه خود را از دست بدهند.
- نقص های شناختی: منظور از نقص های شناختی توهم و هذیان است برای مثال بیمار تصور می کند که سرم ماری است که دور دستش پیچیده است یا ممکن است صداهایی را بشنوند که دیگران نمی شنوند.
- دلیریوم به صورت حاد و ناگهانی شروع می شود.
- بیمار دچار نوسان در حالات می شود به عنوان مثال صبح درگیر هذیان و توهم است اما ظهر به حالت عادی خود باز می گردد.
- غروب زدگی: وضعیت بیمار با کاهش نور خورشید، تشدید می شود.
- تغییرات خلقی: گاهی تغییرات خلقی در این افراد به قدری افزایش می یابد که برای کوچک ترین مسائل مانند اجابت مزاج دچار بی قراری می شوند. این افراد به سرعت وارد فاز افسردگی می شود البته امکان ورود به فاز شیدایی نیز به صورت بسیار نادر وجود دارد.
- آسیب دیدن حافظه کوتاه مدت: در این مشکل فرد در به یادسپاری مسائل دچار مشکل می شود برای مثال اگر به او ۵ کلمه بگویید، ۴ کلمه را بخاطر نمی آورد یا نام اطرافیان خود را به یاد نمی آورد تا آن ها را صدا کند.
- اختلالات خواب: فرد درگیر دلیریوم نمی تواند خواب مناسب و کاملی داشته باشد و خواب های او بی منظم و بریده بریده است از طرفی دچار کم خوابی یا خواب آلودگی می گردد و همین مسئله فرد را درگیر خستگی مفرط و حتی آسیب مغزی می کند.
- کندی ذهن، کندی در واکنش و انزوا نیز از ویژگی های دیگر افراد دارای دلیریوم است.
انواع دلیریوم
- دلیریوم هایپواکتیو: نوعی از دلیریوم است که در آن فعالیت بیمار به حداقل می رسد. هایپواکتیوها از جمع و شلوغی کناره گیری می کنند.
- دلیریوم هایپراکتیو: در این نوع دلیریوم فعالیت بیمار به حداکثر می رسد. افراد هایپراکتیو بیشترین ارتباط را با دیگران دارند و مدام در حال جنب و جوش هستند. ممکن است درمان افراد هایپواکتیو بیشتر به طول بیانجامد.
- دلیریوم ترکیبی: این نوع دلیریوم ترکیبی از دو نوع هایپراکتیو و هایپواکتیو است و فرد می توانند علائم هر دو نوع را داشته باشد.
- دلیریوم خمری: بر اثر ترک مصرف طولانی مدت و شدید مواد مخدر و الکل رخ می دهد.
درمان دلیریوم
برای درمان دلیریوم ابتدا باید دلیل اصلی ابتلا به دلیریوم تشخیص داده شود و بعد درمان آغاز گردد. برای این افراد از داروهایی مانند کوئتیاپین، آنتی سایکوتیک های ضدجنون، پریدول و…استفاده می شود. گاها درمان دلیریوم زمانبر است و ممکن است بازگشت بیمار به سطح هشیاری چند ماه به طول بیانجامد.
به منظور بهبود شرایط فرد دارای دلیریوم می توان او را پس از آسیب وارده (جراحی، مشکل کلیه، بیماری عفونی و…) به شرایط عادی زندگی برگرداند و در محیط آشنای پیشین قرار داد و در طول دوره درمان افراد آشنا در کنار او باشند.
توصیه می شود افراد دارای دلیریوم رژیم غذایی ویژه ای را رعایت کنند، آب به میزان لازم و مواد مغذی مصرف کنند.
یکی دیگر از مواردی که باید در مورد این افراد رعایت شود این است که در معرض دید بیمار ساعتی قرار بگیرد تا نیازی به پرسیدن زمان از دیگران نداشته باشند و زمان و روز را فراموش نکند.
مورد دیگر این است که اشیاء و ابزاری که مورد علاقه بیمار است در معرض دید او باشد به این اشیاء و افراد نقش یادآور گفته می شود زیرا نقش یادآوری را برای بیمار ایفا می کنند.
مسئله بعدی این است که بیمار دارای دلیریوم نباید در تاریکی مطلق بخوابد و نور محیط او باید ملایم باشد تا بتواند اشیاء اطراف را ببیند.
بیمار باید مصرف داروهای آرامش بخش یا مسکن را به حداقل برساند زیرا این داروها اختلالات پارادوکسیکال را در بیمار ایجاد می کنند.
به طور کلی بیماری دلیریوم با نظارت پزشک مغز و اعصاب و انجام مراقبت های لازم قابل درمان است.
تفاوت دلیریوم با آلزایمر و زوال عقل (دمانس)
گاهی دلیریوم به دمانس افزوده می شود به طوری که فرد در ابتدا دمانس را دارد و بعد دچار دلیریوم می شود اما دلیریوم با دمانس و آلزایمر متفاوت است، در دمانس و آلزایمر بخشی از مغز دچار مشکل شده و قابلیت برگشت پذیری ندارد و تنها می توان این بیماری را کنترل کرد اما اختلال دلیریوم موقتی و قابل درمان است.
بیمار در ابتدای ابتلا به زوال عقل هشیاری دارد و سپس به صورت خطی و پیشرونده هشیاری او درگیر می شود اما در دلیریوم بیمار دچار نوسان هشیاری است.
تفاوت دیگر این است که در دلیریوم طول دوره از چند روز تا چند ماه را در برمی گیرد اما در زوال عقل دوره ماه ها تا سال ها به طول می انجامد.