اختلال دو قطبی یا اختلال افسردگی شیدایی «manic depression» یکی از شایع ترین اختلالاتی است که در اواخر نوجوانی و اوایل بزرگسالی بروز و ظهور پیدا می کند. اغلب افراد با این اختلال زندگی می کنند بدون اینکه روند درمانی را شروع کنند.
اختلال دوقطبی «Bipolar disorder» چیست؟
باتوجه به اینکه زندگی پویا است و فراز و نشیب های زیادی دارد، تجربه تغییرات خلقی برای هر فردی تا حدودی طبیعی است اما در اختلال دوقطبی، افراد تغییرات خلقی بسیار شدیدی را تجربه می کنند به نوعی می توان این تغییرات را در دو سوی محوری تصور کرد که یک سو افسردگی و سوی دیگر شیدایی قرار دارد و افراد در یک مرحله افسردگی شدید و مرحله دیگر شیدایی را تجربه می کند ؛ در واقع این تغییرات به صورت صفر و صدی رخ می دهند. این اختلال در زنان شایع تر از مردان است.
اختلال دوقطبی یک اختلال مغزی است که تغییرات شدید خلق و خو را دربردارد به عبارتی انرژی فرد دچار نوسان بسیار می شود که عملکرد او را نیز تحت تاثیر قرار می دهد. دو حالت افسردگی و شیدایی به صورت متناوب برای افراد دارای این اختلال تکرار می شوند.
علائم و نشانه ها در دوره افسردگی
علائم و نشانه ها دوره افسردگی عبارت است از:
- احساس غم
- احساس ناامیدی
- بی حوصلگی
- بی انگیزگی
- کرختی
- کاهش انرژی
- خستگی فراوان
- تحریک پذیری بالا
- عدم تمرکز
- اختلالات خواب
- افکار خودکشی
- تغییر در اشتها « کم اشتهایی یا پراشتهایی»
- تمایل به سکوت و کم حرفی
- تمایل به تنهایی و گوشه نشینی
- بی میلی نسبت به فعالیت های روزانه
- عدم علاقه و لذت نسبت به فعالیت های همیشگی
علائم و نشانه های دوره شیدایی
علائم و نشانه ها دوره شیدایی عبارت است از:
- احساس سرخوشی و انرژی زیاد
- احساس پریشانی
- اعتماد به نفس بالا
- افزایش فعالیت های فیزیکی
- تحریک پذیری شدید
- اضطراب بالا
- بی صبری
- حواس پرتی
- رفتار های پرخاشگرانه
- صحبت کردن بسیار
- افکار بلندپروازانه و غیرمنطقی
- پرش از یک موضوع به موضوع دیگر هنگام صحبت کردن
- رفتار تکانشی
- باور غیر واقعی نسبت به توانایی های خود
- کم خوابیدن چند روزه بدون احساس خستگی
- افزایش رفتار های پرخطر مانند سوء مصرف مواد مخدر و الکل، سرمایه گذاری های کلان بدون منطق
- افزایش رفتار جنسی
- افراد مبتلا به این اختلال ممکن است روان پریشی را نیز تجربه کنند که به دو صورت توهم و هذیان نمایان می شود.
پیشنهاد مطالعه: روانشناسی خانواده
علت شکل گیری اختلال دوقطبی
اختلال دوقطبی به تغییرات شیمیایی مغز مربوط است اما تاکنون علت دقیق این اختلال مشخص نشده است. از سهمی که وراثت در شکل گیری این اختلال دارد نمی توان چشم پوشی کرد. وراثت 45 تا 50 درصد وراثت در شکل گیری این اختلال تاثیرگذار است. شرایط محیطی نیز در به وجود آمدن این اختلال نقش دارد. ممکن است افراد زمینه این بیماری را به صورت ارثی داشته باشند اما به صورت نهفته باقی بماند و آشکار نشود.
تجربه تروما، شرایط استرس زا و مصرف مواد و الکل می تواند احتمال ابتلا به اختلال را افزایش دهد.
انواع اختلال دو قطبی
چهار نوع اختلال دو قطبی وجود دارد که در هر چهار مورد تغییراتی خلقی نمایان می شود.
اختلال دوقطبی نوع یک: درنوع یک این اختلال دوره شیدایی حداقل هفت روز طول می کشد و این دوره شیدایی به قدری شدید است که ممکن است فرد نیاز به بستری فوری و مراقبت های پزشکی داشته باشد. معمولا در نوع یک اختلال دو قطبی به مدت دو هفته نیز فرد ممکن است دوره افسردگی عمیقی را تجربه کند. به نوعی افسردگی و شیدایی سبب تغییراتی عمده در خلق و خوی فرد می شوند وتشخیص مرز واقعیت و خیال برای افراد دارای این اختلال دشوار می شود.
اختلال دو قطبی نوع دو: افراد دارای این نوع اختلال، یک یا چند دوره شدید افسردگی به همراه دوره های خفیف شیدایی را تجربه می کنند و معمولا این افراد به مدت طولانی تری در حالت افسردگی باقی می مانند و حالات شیدایی به صورت کامل برای آن ها عارض نمی شود.در واقع می توان گفت که درنوع دوم، افسردگی برای افراد بیشتر آزار دهنده است تا علائم شیدایی. خطر خودکشی در اختلال دوقطبی نوع دوم بیشتر است.
اختلال ادواری یا سیکلوتایمیا: اختلال دو قطبی مزمنی است که افراد دارای این اختلال دوره های افسردگی و شیدایی شدیدی را تجربه نمی کنند به عبارت دیگر فرم خفیفی از اختلال دو قطبی است. ممکن است حداقل دو سال نیز طول بکشد.
اختلال دوقطبی نامشخص: ممکن است افراد علائمی از اختلال دوقطبی را تجربه کنند که با سه نوع قبل متفاوت باشد. علائم دو قطبی برای این افراد ممکن است طولانی مدت بروز و ظهور پیدا نکند و یا از شدت کمتری نیز برخوردار باشد.
تفاوت اختلال دوقطبی با اختلال افسردگی
تفاوت اصلی این دو اختلال این است که افرادی که اختلال افسردگی دارند دوره های شیدایی را تجربه نمی کنند و فقط علائم افسردگی را به طور عمیق و طولانی مدت دارند اما افراد دارای اختلال دوقطبی ممکن است علائم افسردگی را کوتاه مدت و یا حتی بلند مدت تجربه کنند ولی بعد از دوره افسردگی وارد مرحله شیدایی نیز می شوند.
اختلال دوقطبی و ارتباط آن با سایر اختلالات
اختلال دوقطبی می تواند سبب بروز و ظهور یا تشدید اختلالات اضطرابی، بیش فعالی-کم توجهی، حملات وحشت زدگی و بیماری های جسمانی شود.
درمان و راهکار های کمک کننده به افراد دارای این اختلال
باتوجه به اینکه این اختلال مربوط به شیمیایی مغز است نمی توان از این افراد انتظار منطق و استدلال داشت و همین مسئله برقراری ارتباط با آن ها را دشوار می کند و ممکن است در دوره افسردگی تمایلی به مراجعه به درمانگر نداشته باشند و از هرگونه صحبتی اجتناب کنند و یا در دوره شیدایی که احساس سرخوشی و باور های غیرواقعی بسیار دارند ممکن است تمایلی به پذیرش مشکلاتشان را نداشته باشند. بنابراین اطرافیان این افراد می توانند نقش کمک کننده ای داشته باشند.
اختلال دوقطبی به صورت قطعی درمان پذیر نیست اما می توان با روان درمانی و دارو درمانی آن را کنترل کرد به نوعی درمان می تواند شیمیایی مغز این افراد را متعادل کند. روان درمانی می تواند به کاهش نوسانات خلقی کمک کنند و سبب بهبود عملکرد فرد شود. در کنار روان درمانی این افراد می توان از خانواده درمانی نیز کمک گرفت زیرا نحوه تعامل درست اعضای خانواده با این افراد می تواند کمک شایانی به درمان آن ها داشته باشد.
روان درمانگر می تواند به کنترل این اختلال کمک کند و درصورت نیاز با توجه به نوع اختلال و شدت آن فرد را به روانپزشک جهت شروع دارودرمانی ارجاع دهد. لیتیوم یکی از داروهای تثبیت کننده خلق است که در درمان این اختلال به کار برده می شود.