روانشناسی تربیتی را می‌توان به عنوان زمینه‌ای برای مطالعه فرآیندهای آموزش و یادگیری انسان در محیط‌های آموزشی تعریف کرد. این حوزه، یکی از زیرشاخه‌های روانشناسی است که به شیوه‌ها و روش‌های آموزش و یادگیری، تأثیر آنها بر دانش‌آموزان و فرآیندهایی مانند یادگیری و تدریس می‌پردازد.
به تعبیر جان اف. تراورز (۱۹۸۲) روانشناسی تربیتی به مطالعه سیستماتیک یادگیرندگان، فرآیند یادگیری و تدریس می‌پردازد. این سه عنصر، یعنی دانش‌آموزان، فرآیند یادگیری و تدریس با یکدیگر ارتباط و تعامل دارند. بنابراین، موضوع روانشناسی تربیتی نقش مهمی در فهم بهتر فرآیند آموزش و مواجهه با چالش‌هایی که معلمان ممکن است در کلاس درس مواجهه شوند، ایفا می‌کند.
طبق نظر ویتروک (۱۹۹۲) روانشناسی تربیتی فقط محدود به بهره‌گیری از دانش روانشناختی موجود در تئوری و عمل آموزشی نیست، بلکه به توسعه دانش و رویکردهای نوین نیز می‌پردازد. به طور خلاصه، روانشناسی تربیتی به مطالعه فرآیندهای یادگیری، رشد و انگیزه انسان، یادگیری اجتماعی و جنبه‌های شخصیتی انسان مانند هوش و خلاقیت می‌پردازد، که این موضوع به فهم عمیق‌تری از فرآیند تدریس کمک می‌کند.
تاثیر روانشناسی تربیتی در حوزه آموزش
روانشناسی تربیتی یک نقش بسیار اساسی و حیاتی در عرصه آموزش دارد. این حوزه به معلمان، مربیان و دانش‌آموزان ابزارها و مفاهیمی را ارائه می‌دهد که ارتباط و تفاهم بیشتری را در فرآیند تعلیم و تربیت فراهم می‌کند.
یکی از جوانب مهم این رویکرد در آموزش، استفاده از راهبردهای متنوع و موثر است. روانشناسی تربیتی به معلمان ابزارها و تکنیک‌هایی را ارائه می‌دهد که فرآیند آموزش و یادگیری را برای دانش‌آموزان آسان‌تر و جذاب‌تر می‌کند.علاوه بر این، روانشناسی تربیتی به معلمان کمک می‌کند تا با چالش‌های ویژه‌ای که دانش‌آموزان ممکن است داشته باشند بهتر مقابله کنند. این مفاهیم به دنبال افزایش خودآگاهی و توانایی‌های دانش‌آموزان در مواجهه با چالش‌ها هستند.
اخیرا مدارس با استفاده از دانش روانشناسی، بهبودهای قابل توجهی در عملکرد و روند آموزشی خود داشته‌اند و نتایج بسیار موفقی را به دست آورده‌اند.
به طور کلی، روانشناسی تربیتی نقش بسیار مهمی در بهبود فرآیند آموزش و تربیت دارد و برای تحقق اهداف آموزشی و توسعه‌ی کامل دانش‌آموزان بسیار ارزشمند است.
پیشنهاد مطالعه: روانشناسی خانواده
تاریخچه روانشناسی تربیتی
روانشناسی تربیتی به‌عنوان یکی از حوزه‌های تحقیقاتی در زمینه علوم تربیتی، دارای یک تاریخچه بسیار پربار و جذاب بوده و تأثیرات چشمگیری در علوم تربیتی داشته است. این حوزه از رویکردها و مفاهیمی که در زمینه‌های روانشناسی و تربیتی طی قرن‌ها توسعه یافته، الهام گرفته است.
مطالعه و تحقیق در زمینه روانشناسی تربیتی بازمی‌گردد به دوران اوایل قرن نوزدهم. در آن زمان، توجه به مطالعه رفتار و تأثیرات آموزشی بر روی رفتار و شخصیت افراد رو به افزایش بود. با مرور زمان و تکامل مفاهیم، روش‌ها و نظریات، روانشناسی تربیتی به عنوان یک حوزه حیاتی و مهم در زمینه تربیت و آموزش شناخته شده و در تحول و بهبود فرآیندهای آموزشی و تربیتی نقش موثری ایفا نموده استو همچنین ایده‌هایی از جمله تأثیرات محیط زیستی و فرهنگی بر رفتار انسان مورد توجه قرار گرفت.
پیشینه‌های روانشناسی و تربیتی بر تشکیل و توسعه روانشناسی تربیتی تأثیرگذار بوده است. از نظرات فیلسوفان یونان باستان تا تئوری‌های نوین روانشناسی انسان، تمام این مفاهیم و نظریات به شکلی در زمینه تربیت و آموزش مورد استفاده قرار گرفته‌اند. با گذشت زمان و پیشرفت تحقیقات در زمینه روانشناسی تربیتی، مدارس و جریانات مختلفی در این حوزه شکل گرفتند. مدارس روانشناسی تربیتی از روانشناسانی همچون جان دیویس، الفرد بینتورا، جرج کلین و جان واتسون شروع شد و با مفاهیم و تئوری‌های مختلفی مانند رفتارگرایی، روانشناسی کودک و توسعه‌ی شخصیت مطرح شدند.
روانشناسی تربیتی اکنون به عنوان یک حوزه مستقل و مهم در آموزش و پرورش شناخته می‌شود. با پیشرفت فناوری و افزایش فرصت‌های آموزشی، نیاز به تحقیقات و کاربردهای روانشناسی تربیتی بیش از پیش اهمیت یافته است و این حوزه به عنوان یکی از پایه‌های اصلی توسعه فردی و اجتماعی مورد توجه قرار گرفته است.
پیشنهاد مطالعه: روانشناسی سلامت
رویکرد های بررسی و تفسیر رفتار و توسعه فردی
در زمینه روانشناسی تربیتی، متخصصان از چندین رویکرد مختلف برای بررسی و تفسیر رفتار و توسعه فردی استفاده می‌کنند. این رویکردها عبارت‌اند از:
رویکرد رفتاری: این رویکرد بر این فرضیه می‌افزاید که رفتارها از طریق تجربه‌های قبلی شکل می‌گیرند و با استفاده از تقویت و تنبیه، می‌توانند تغییر کنند. رویکرد رفتاری بر این باور است که افراد می‌توانند با یادگیری رفتارهای جدید، مهارت‌های جدیدی را بیاموزند و رفتارهای ناپسند را کاهش دهند.
رویکرد شناختی: این رویکرد بر تأکید بر نقش فرایندهای شناختی مانند توجه، حافظه، اندیشه و زبان در شکل‌گیری رفتار تأکید دارد. این رویکرد به بررسی نحوه‌ی تفسیر و درک افراد از محیط و تجاربشان می‌پردازد.
رویکرد توسعه: این رویکرد بر روی فرآیند رشد و توسعه‌ی فردی تأکید دارد. رویکرد توسعه به بررسی عواملی مانند هویت، خودکارآمدی و مهارت‌های اجتماعی که در فرآیند رشد و توسعه‌ی فردی نقش دارند می‌پردازد.
رویکرد تجربی: این رویکرد بر این ایده متمرکز است که افراد از طریق تجربه و تعامل با محیط خود یاد می‌گیرند. رویکرد تجربی بر روی ارتباط بین فرد و محیط اجتماعی و فرآیند یادگیری آن تأکید دارد.
رویکرد سازنده: این رویکرد بر این باور است که فرآیند توسعه و رشد فردی بر اساس تعاملات اجتماعی و ارتباطات میان فرد و محیط اجتماعی او شکل می‌گیرد. رویکرد سازنده بر این ایده متمرکز است که فرآیند توسعه فردی توسط خود فرد و تعاملاتش با دیگران شکل می‌گیرد.
پیشنهاد مطالعه: رویکرد هیجان مدار
شخصیت‌های برجسته در روانشناسی تربیتی
در زمینه روانشناسی تربیتی، تعدادی از شخصیت‌های برجسته به عنوان پیشگامان و تأثیرگذاران این حوزه شناخته می‌شوند. این بزرگان مفاهیم، نظریه‌ها و الگوهای مهمی را به این حوزه معرفی نموده‌اند که تأثیرات گسترده‌ای در زمینه‌های مختلف تربیتی و روانشناسی داشته‌اند. در اینجا به برخی از این شخصیت‌ها اشاره خواهیم کرد:
آلبرت بندورا
آلبرت بندورا یکی از پیشگامان روانشناسی تربیتی است که به ویژه به نظریه یادگیری اجتماعی شهرت دارد. او با بررسی نقش محیط اجتماعی در فرآیند یادگیری و رفتار، مفاهیم اساسی از جمله نقش‌آفرینی و پاداش را مطرح نموده است.
هوارد گاردنر
هوارد گاردنر با معرفی نظریه هوش چندگانه به عنوان یک الگوی مفید برای اندیشیدن در مورد هوش و استعدادهای انسانی شناخته می‌شود. او با تأکید بر اینکه هوش انسانی را نمی‌توان به یک بعد محدود کرد، توجه عمومی را به سوی تنوع استعدادها و توانایی‌های فردی جلب نمود.
جروم برونر
جروم برونر به عنوان یکی از افراد مؤثر در زمینه روانشناسی شناختی شناخته می‌شود. وی با توسعه نظریه‌های مهمی مانند نظریه یادگیری شناختی و نظریه تمرکز، به توسعه دانش در این زمینه کمک نموده است.
ژان پیاژه
ژان پیاژه با معرفی نظریه رشد شناختی به عنوان یکی از اصولی‌ترین نظریه‌های روان شناسی تربیتی شناخته می‌شود. او به توضیح فرآیند رشد و تکامل شناختی در افراد، توجه ویژه‌ای داشته است.
جان دیویی
جان دیویی به عنوان بنیانگذار روانشناسی کارکردی در زمینه تربیت شناخته می‌شود. او با تأکید بر اهمیت فرآیندهای ذهنی و روانی در فرایند یادگیری و رفتار، به توسعه الگوها و مدل‌های مفید در این حوزه کمک نموده است.
این شخصیت‌ها تنها نمونه‌ای از پیشگامان و متخصصان معروف در زمینه روانشناسی تربیتی هستند که با تأثیرگذاری‌های خود، به پیشرفت این حوزه کمک بسزایی نموده‌اند.
به طور کلی نقش روانشناسان تربیتی شامل بررسی و تحلیل رفتارها، توسعه مهارت‌های اجتماعی و شناختی، ارائه‌ی راهکارهای مناسب برای حل مشکلات روانی و توسعه‌ی سالم فردی، ارائه‌ی آموزش‌های مناسب و ارتقاء سطح آگاهی و فهم جامعه درباره‌ی مسائل روانشناختی می‌باشد.