متخصصین حوزه سلامت باور دارند که اکثر بیماری ها قابل پیشگیری هستند و روانشناسی سلامت به بررسی تاثیری که حالات روانی فرد اعم از احساسات، هیجانات و رفتارهای فرد بر سلامت جسمی و روانی او می گذارد، می پردازد.
روانشناسی سلامت یکی از گرایش های اصلی و جدید رشته روانشناسی است و تحصیل در این گرایش در مقطع دکتری امکان پذیر است. روانشناسی سلامت تا حدودی میان رشته ای محسوب شده و تلفیقی از روانشناسی، زیست شناسی، پزشکی و جامعه شناسی می باشد.
بر خلاف سایر گرایش های روانشناسی که بر درمان و بهبود اختلالات تمرکز می کنند، تمرکز روانشناسی سلامت بر ارتقا سلامت روان و پیشگیری از اختلالات و بیماری ها است تا با اتخاذ رویکرد و راهکارهای مناسب بتواند از بروز برخی از مشکلات پیشگیری کند. روانشناسی سلامت در تلاش است تا با ارائه راهکارهایی مانند، ورزش، اصلاح سبک زندگی از طریق اصلاح رژیم غذایی و ساعت خواب، جلوگیری از اعتیاد، کاهش استرس و اضطراب و… از بروز بیماری پیشگیری کند. به عنوان مثال شما از تاثیر مخربی که مصرف سیگار بر سلامت قلب و عروق فرد می گذارد آگاهی دارید، روانشناسی سلامت می کوشد تا انگیزه فرد سیگاری را برای ترک سیگار افزایش داده و از خطر ابتلا به بیماری های قلبی پیشگیری کند.
روانشناسی سلامت چه مواردی را بررسی میکند؟
روانشناسی سلامت به بررسی این موضوع می پردازد که چطور ژنتیک، مسائل روانی و اجتماعی بر روی سلامت فرد اثر می گذارد تا با ارائه راهکارهای مناسب آسیب های متحمل را به حداقل برساند. روانشناسی سلامت به بررسی انگیزه ها، ارتباطات، رفتارهای فرد و به طور کلی تمام عوامل زندگی فرد که موجب بروز رفتاری معین در او می شود، می پردازد و از طریق بررسی ارتباط احساسات، رفتار و پیامد افراد، آن ها را در مشکلاتی مانند مسائل عاطفی یا مشکلات سایکوسوماتیک یاری می کنند.
روانشناسان سلامت در محیط های بالینی از قبیل بیمارستان ها، مراکز توانبخشی، مراکز ترک اعتیاد و… فعالیت می کنند یا با مراکز و مجموعه های دولتی همکاری های لازم را در جهت تکوین بهترین برنامه های پیشگیری انجام می دهند.
روانشناسی سلامت در مورد اختلالاتی مانند: اختلالات اضطرابی، اختلالات مرتبط با کودکان، اختلالات جنسی، اختلالات خواب، اختلالات خوردن، سندروم روده تحریک پذیر، سندروم پیش از قاعدگی، انواع سردردهای تنشی و سایر اختلالات سایکوسوماتیک کارآمد است.
مزایای روانشناسی سلامت
روانشناسی سلامت از بسیاری جهات دارای مزیت می باشد، یکی از این مزایا کاهش حداکثری هزینه های پزشکی است، همانطور که می دانید امروزه هزینه های نگهداری، درمان و مراقبت های پزشکی زیاد بوده و برای بسیاری از افراد زحمات زیادی را به همراه دارد اما روانشناسی سلامت با پیشگیری از بروز بیماری، هزینه های ثانویه نگهداری از بیمار و درمان را به حداقل می رساند.
مورد بعدی جلوگیری از هدر رفت زمان و انرژی است، فرد بیمار ناگزیر است تا زمان زیادی را صرف فرآیند درمان خود کند اما اگر به واسطه روانشناسی سلامت از بروز بیماری جلوگیری شود، نیاز به صرف این حجم از زمان و انرژی نیست. امروزه در کشورهای توسعه یافته تمرکز بر پیشگیری است نه درمان زیرا از این طریق در هزینه های اقتصادی، انسانی و زمانی صرفه جویی می شود اما در کشور ما این رشته هنوز نوپا و جدید است و جای پیشرفت زیادی دارد.
روانشناسی سلامت علاوه بر کار بر روی بزرگسالان می تواند بر روی کودکان نیز تاثیر گذار باشد و با آموزش های لازم زمینه را برای پرورش بزرگسالانی دارای سلامت جسمی و روانی فراهم کند
پیشنهاد مطالعه: روانشناسی خانواده
فعالیت های روانشناس سلامت
- انجام مصاحبه بالینی و ارزیابی رفتاری بیماران
- کشف علت اینکه چرا برخی از بیماران توصیه های پزشکی را دنبال نمی کنند و شرایط مورد نیاز را برای بهبود خود فراهم نمی کنند.
- هدایت بیماران مبتلا به بیماری های جدی برای پذیرش مرگ
- آموزش بیماران در مورد انتخاب های درست، مانند رژیم غذایی سالم و ورزش، حتی در مواجهه با استرس روانی (یعنی اجتناب از استرس و انجام ورزش برای کاهش استرس)
- انجام مداخلات مختلف در صورت لزوم، مانند اعتیاد یا سبک زندگی ناسالم
پیشنهاد مطالعه: روانکاوی چیست؟
انواع روانشناسی سلامت
روانشناسی سلامت به پنج حوزه تقسیم می شود:
- روانشناسی سلامت بالینی: روانشناسی سلامت بالینی بر درمان فردی بیماران متمرکز است. روانشناسان سلامت بالینی با استفاده از انجام آموزش های لازم، تکنیک های تغییر رفتار و سایر متد های روان درمانی می کوشند تا به افراد در انتخاب بهترین و سالم ترین رفتارها و سبک زندگی یاری رسانند و بهداشت روان افراد را ارتقا دهند.
- روانشناسی سلامت جامعه: روانشناسی سلامت جامعه بر روی مسائل اثر گذار جامعه بر اعضای خود مطالعه می کند و یک روش کارآمد برای مبارزه با بیماری هایی است که در سطح جوامع و مناطق وسیع گسترش یافته است. روانشناسان سلامت جامعه از آنجایی که تخصص کافی را در زمینه شیوع، پیشگیری و مراقبت های بهداشتی دارند، می توانند به تشخیص بیماری در حال ظهور و گسترش کمک کرده و مداخلات لازم را به عمل آورند.
- روانشناسی سلامت عمومی: روانشناسی سلامت عمومی بر روی عوامل روانشناختی و رفتاری مؤثر بر سلامت جمعی افراد جامعه تمرکز دارد. روانشناسان سلامت عمومی اغلب با سازمان ها و مراکز دولتی و عمومی در ارتباط هستند تا با تکوین برنامه های بلند مدت و جمعی به سلامت عمومی افراد کمک کنند و در این راه با متخصصان ژنتیک، اپیدمیولوژیست ها و متخصصان تغذیه همکاری می کنند.
- روانشناسی سلامت بهداشت حرفه ای: هدف روانشناسی سلامت بهداشت حرفه ای گسترش اقدامات بهداشتی و ایمنی در محیط کار است. روانشناسان سلامت بهداشت حرفه ای با سازمان ها و شرکت های خصوصی و صاحبین مشاغل و کسب و کارها همکاری می کنند تا با افزایش سلامت و عملکرد کارکنان به کل کسب و کار و اعضای آن یاری رسانند. متخصصین این حوزه با انجام مشاوره برای کارکنان به سلامت روان آن ها کمک می کنند.
- روانشناسی انتقادی سلامت: روانشناسی انتقادی سلامت فراتر از سطح فردی رفته و عوامل مهم و تاثیرگذاری مانند عوامل اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و تاریخی را بررسی می کند و به نابرابری های موجود در سیاست های سیستم های مراقبت بهداشتی توجه می کنند. روانشناسان انتقادی سلامت با اقشار آسیب دیده و به حاشیه رانده شده کار می کنند تا نشان دهند چگونه شرایط محیط فیزیکی، روانی، اجتماعی و اقتصادی افراد اثرات قابل توجهی بر سلامت کلی آن ها دارد.