افرادی وجود دارند که بهترین ها را حق خود و از آن خود می دانند و برای دست یابی به آنها از دیگران سو استفاده می‌کنند و برایشان اهمیتی ندارد که دیگران چه احساسی دارند.به احتمال زیاد چنین افرادی دارای طرحواره استحقاق یا بزرگ منشی هستند.
تعریف طرحواره استحقاق یا بزرگ منشی
در طرحواره استحقاق فرد تمایل ویژه ای به قدرت طلبی و به دست آوردن موقعیت خاص دارد و در این راه فقط و فقط به خواسته‌های خود می اندیشد و دیگران را اشیائی در خدمت خود می بیند.افراد دارای طرحواره ایمان دارند که مستحق داشتن چیزهای عالی هستند.برجسته ترین ویژگ آنها خودخواهی است که بسیار برای اطرافیان ناخوشایند می‌باشد.
ویژگی های طرحواره ی استحقاق
- افراد دارای طرحواره استحقاق به اطرافیان و نیازهایشان توجهی نداشته و همیشه خود را الویت قرار می‌دهند.
- این افراد بر این باورند که برتری خاصی نسبت به بقیه دارند ، بنابراین برخورداری از موقعیت و امکانات خاص را حق خود می‌دانند. از این رو دیگران را به خدمت خود می‌گیرند. و به منظور استفاده از دیگران در جهت اهداف خود، به صورت اغراق آمیزی از آنها تعریف و تمجید کرده یا آنها ضعیف و حقیر می‌کنند تا تسلط بیشتری داشته باشند.
- کسانی که طرحواره بزرگ منشی دارند همدلی بسیار کمی با اطرافیان داشته و به احساسات بقیه بی اعتنا هستند.از خانواده ، دوستان و جامعه طلب کارند. قدر دان نیستند و توقعات نا بجای بسیاری دارند به همین دلیل با بقیه به طور غیر منصفانه ای رفتار می‌کنند.
- افراد داری تله استحقاق به دلیل باور بر اینکه با بقیه متفاوت بوده و خاصند، به قاعده و قانون ها توجهی ندارند و از این رو ممکن است بیشتر از سایر افراد گرفتار مسائل حقوقی و قضایی شوند.
- اهل احترام متقابل نیستند و به دلیل نداشتن حد و مرز در روابط و سو استفاده از نزدیکانشان از فرصت مهرورزی خالصانه و عاری از خود خواهی محروم اند.
دلایل ایجاد طرحواره استحقاق
- والدین بیش از حد خوب
- وجود طرحواره های دیگر
والدین بیش از حد خوب
بهتر است والدین به شکل متعادلی از نظر تربیتی به نیاز ها و خواسته های فرزند خود توجه کنند. آنها باید به موقع فرزندان خود با واقعیت ها و محدودیت های واقع بینانه زندگی مواجهه کنند. اما والدینی که خودشان در طول کودکی محرومیت هایی داشته اند، این تعادل را رعایت نکرده و با جبران افراطی، فرزندان خود را در دام تله استحقاق می اندازند.
وجود طرحواره های دیگر
بیشتر طرحواره ها با یکدیگر همپوشانی دارند و در صورت بروز یک طرحواره، طرحواره های مرتبط نیز به صورت زنجیره وار بالا آمده و ایجاد مشکل می کنند. فرد برای مقابله با طرحواره نقص و شرم و طرحواره محرومیت های هیجانی، دست به جبران عاطفي می‌زند که تکرار آن باعث گرفتاری در طرحواره استحقاق شده و ممکن است بعد ها درگیر اعتیاد نیز بشود.
انواع طرحواره بزرگ منشی
طرحواره استحقاق در حالت کلی در سه گروه دسته بندی می‌شود:
طرحواره استحقاق یا لوس
فرد دارای این طرحواره، بسیار سلطه جو و کنترل گر و بوده و از بقیه توقع دارد که در خدمتش باشند و با او همدلی کنند. اگر توقعش برآورده نشود بسیار دل چرکین می‌شود. اصول و قوانین،برای افرادی دارای طرحواره استحقاق لوس، بی‌معناست. بی صبر و کم طاقت هستند و برای رسیدن به اهداف بلند مدت تلاشی نمی‌کنند.
طرحواره استحقاق وابسته
در طرحواره استحقاق وابسته، شخص خودش را به عنوان یک آدم ضعیف تعریف می‌کند تا همیشه نیاز و خواسته‌هایش توسط بقیه تامین شود. بیشتر مواقع کارهای خود را به دیگران محول می‌کند و از آنها طلب‌کار است. چنین فردی هيچ وقت قدر دان نیست و حد و حدودی برای لطف یا وظیفه قائل نمی‌باشد. بعد از برآورده نشدن توقعات نابجای خود سریع قهر می کند و به دوستی ها و روابط خود آسیب می‌زند.
طرحواره استحقاق تکانشگر عصبی
در این طرحواره، فرد به صورت تکانشی و بدون تفکر به عواقب رفتار خود، به وقایع پاسخ می‌دهد. توانایی مدیریت احساس و رفتار خود را ندارد و خیلی زود عصبانی می شود،حتی ممکن است پرخاشگری فیزیکی انجام دهد.
طرحواره استحقاق می‌تواند به سایر طرحواره ها حمله کرده و زمینه را فراهم کند تا فرد در دام های متعدد گرفتار شود. از این رو شناخت و درمان تله استحقاق بسیار حائز اهمیت است.
پیشنهاد مطالعه: طرحواره معیار های سخت گیرانه
درمان طرحواره استحقاق
در برابر کسانی که طرحواره بزرگ منشی دارند:
- خود را موظف به اطاعت ندانید.
- حد و مرز ها را مشخص کنید تا نتوانند از شما سو استفاده کنند.
- مسئولیت باور ها و توقعات آنها را بر عهده نگیرید.
- اجازه دهید با واقعیت های زندگی مواجه شده و خشم و اندوه را حس کنند.
- با آنها همدلی کرده و در صورت امکان آنها را در غلبه بر این طرحواره یاری دهید.
توجه داشته باشید که به دلیل مزایایی که این طرحواره برای فرد دارد حاضر به تغییر باور اشتباه خود نیست.
همچنین فرد درگیر طرحواره استحقاق اصلا نمی‌پذیرد که مشکلی داشته و باید در راستای رفع آن تلاش کند. به همین خاطر مقاومت بسیار بالایی در پذیرش و درمان اختلال دارد.
فرد داری استحقاق زمانی به روانشناس مراجعه می‌کند که شخص مهمی از او خواسته یا او را مجبور کرده باشد.
بهترین راهکار برای غلبه بر این طرحواره و بهبود مراجعه به متخصص است. طرحواره درمانگر با ریشه یابی مشکل، باور درست را جایگزین کرده و درمان مناسب را ارائه می‌دهد تا به بهترین شکل اثرات مخرب کاهش پیدا کند.