کمال گرایی یا کمال خواهی در یک جمله بدین معناست: «از خود یا دیگران توقع عملکرد بالاتری نسبت به شرایط داشته باشید.»
کمال گرایی یک ویژگی شخصیتی است که با داشتن استانداردهای بالا، انتظارات سختگیرانه و ایده‌های خاص در مورد رسیدن به نتایج مطلوب مشخص می‌شود. افراد کمالگرا معمولاً تلاش می‌کنند تا کوشا، با برنامه و قابل اعتماد باشند. گاهی اوقات، این افراد به دلیل برآورده نشدن انتظارات خود، بسیار مضطرب و نگران می‌شوند.
شکل گیری کمال گرایی
کمال گرایی معمولاً در کودکان رشد یافته در محیط های ناایمن ایجاد می شود که نیاز به تأیید، پذیرش و محبت والدین دارند اما در جلب رضایت آن ها با دشواری مواجه می شوند. در این حالت کودک تصور می کند که اگر عملکرد عالی داشته باشد، تاییدی را که می خواهد دریافت خواهد کرد. کمالگرایی در وهله بعدی نشان‌دهنده تلاشی برای مبارزه با تحقیر خود است البته بر اساس یک پژوهش بالینی کمال گرایی از اجبار متمایز شده است اولی وسیله ای برای به دست آوردن منابع بین فردی و جستجوی تصویر بهتر از خود و دومی مکانیزمی برای دفع احساسات و انگیزه های غیرقابل قبول تلقی می شود.
کمالگرایی می‌تواند در چندین زمینه خود را نشان دهد، از جمله در تحصیل، کار، ظاهر فیزیکی و روابط بین‌فردی. افراد کمالگرا معمولاً خود را با دیگران مقایسه می‌کنند و انتظارات بالایی از خود دارند. این امر می‌تواند به اضطراب، افسردگی و سایر مشکلات روان‌شناختی منجر شود.
ویژگی های افراد کمال گرا
- افراد کمال گرا دارای دید صفر و صدی می باشند و برای رسیدن به هدفی که برای خود در نظر گرفته اند به شدت تلاش می کنند و به کمتراز موفقیت کامل راضی نمی شوند.
- این افراد در هر موضوعی خود و دیگران را به شدت نقد می کنند وبه جای توجه به موفقیت هایی که کسب کرده اند بیشتر به کاستی ها و کمبود های خود توجه می کنند و با این کار خود و دیگران را مورد قضاوت و شماتت قرار می دهند.
- همواره احساس ترس این افراد را آزار می دهد و همین ترس از نرسیدن به هدف ، مانع لمس شادی و شعف ناشی از نزدیک شدن به هدف می شود همچنین احساس ترس باعث می شود شروع یک کار جدید برای این افراد بسیار دشوار باشد و حتی موجب به تعویق انداختن کارهایشان می شود.
- استاندارد های این افراد غیر واقعی است و اهدافی که برای خود بر می گزینند ،معقول و منطقی نیست به همین دلیل در بیشتر مواقع به آنچه که می خواهند دست پیدا نمی کنند.
- انسان های کمال گرا بر نتیجه کار تمرکز می کنند و باتوجه به اینکه ترس از نرسیدن به اهداف را دارند هیچ وقت نمی توانند از روند رشد خود و زیبایی های مسیری که طی می کنند، لذت ببرند.
- احساس افسردگی همواره گریبان گیر افراد کمال گراست زیرا محقق نشدن اهداف غیرواقعیشان احساس شکست را درآن ها ایجاد می کند و طبیعتا این حس شکست مانع خوشحالی و در نتیجه سبب غرق شدن در احساسات منفی می شود.
- یکی دیگر از ویژگی این افراد حالت تدافعی آن هاست . انسان های کمال گرا همواره به دنبال عملکردی ایده آل هستند به همین دلیل مورد انتقاد قرار گرفتن برای این افراد بسیار دردناک است و نمی توانند از انتقادات در جهت بهبود عملکرد شان استفاده کنند.
- افراد کمالگرا از عزت نفس بسیار پایینی برخوردارند زیرا در بیشتر مواقع خود را یک شکست خورده می دانند و نمی توانند تصویر خوبی از خود تجسم کنند.
رابطه کمال گرایی و سایر اختلالات
به نظر می رسد کمال گرایی نقش مهمی در علت شناسی، حفظ و سیر برخی از حالات آسیب شناختی روانی ایفا می کند به عبارت دیگر در بروز یا تشدید برخی از اختلالات روانی نقش دارد مثلا به عنوان یک عامل خطر خاص برای ایجاد بی اشتهایی عصبی و پرخوری عصبی شناخته شده است. شواهدی وجود دارد که ممکن است مانع از درمان موفقیت آمیز افسردگی شود و یک عنصر مرکزی برای اختلال شخصیت وسواسی-اجباری محسوب می شود. کمال گرایی می‌تواند روابط بین فردی را تحت تأثیر قرار داده و باعث ایجاد تنش در خانواده و محیط کار شود، با وجود این، کمال گرایی پدیده ای است که تعریف و درک آن دشوار است.
اگرچه مقداری کمالگرایی برای بهبود عملکرد مفید است، اما گاهی این ویژگی به حدی می‌رسد که بر زندگی فرد و اطرافیان او تأثیر منفی می‌گذارد. در این موارد، مشاوره با روان‌شناس می‌تواند به متعادل کردن خواسته‌ها و انتظارات از خود و دیگران کمک کند.
ساختار کمالگرایی می‌تواند «عادی» و «مثبت» یا «نوروتیک» و «ناکارآمد» باشد که اولی موجب تعالی عملکردی و دومی با نشخوارفکری، افسردگی و کاهش عزت نفس همراه است.
کمالگرایی با انتقاد از خود و دیگران همراه است و دلیل این امر نارضایتی دائمی از عملکرد کنونی و تلاش برای دست یابی به استانداردها و ملاک های بالاتر است.
تحقیقات نشان داده که گرایش های کمال گرایانه در بین نسل‌های اخیر افراد جوان رو به افزایش است این می‌تواند ناشی از فشارهای اجتماعی و رقابتی بیشتر در دنیای امروز باشد.
عوامل زمینه ساز کمالگرایی
عوامل مختلفی می‌توانند زمینه‌ساز کمالگرایی باشند، از جمله تربیت خانوادگی، فرهنگ جامعه و حتی ژنتیک. افرادی که در خانواده‌هایی با انتظارات بالا بزرگ شده‌اند، بیشتر مستعد کمالگرایی هستند. همچنین، برخی افراد به دلیل ویژگی‌های شخصیتی خود، مانند نیاز به کنترل و اجتناب از شکست، بیشتر به سمت کمالگرایی گرایش دارند.
ریشه‌های کمالگرایی می‌توانند به عوامل مختلفی برگردند:
- تربیت خانوادگی: والدینی که انتظارات بالایی از فرزندان خود دارند، می‌توانند زمینه‌ساز کمالگرایی در آنها شوند. این نوع تربیت می‌تواند به ایجاد احساس عدم کفایت و اضطراب در کودکان منتج شود.
- فرهنگ اجتماعی: جوامع و فرهنگ‌هایی که بر موفقیت و عملکرد تأکید دارند، می‌توانند افراد را به سمت کمالگرایی سوق دهند. این فشار اجتماعی می‌تواند به ایجاد استانداردهای غیرواقعی منجر شود.
- ویژگی‌های شخصیتی: برخی از ویژگی‌های شخصیتی مانند نیاز به کنترل، حساسیت به انتقاد و ترس از شکست می‌توانند به کمالگرایی کمک کنند. افرادی که به شدت به دنبال تأیید دیگران هستند، بیشتر در معرض کمالگرایی قرار دارند.
راهکارهای مقابله با کمالگرایی
برای غلبه بر کمالگرایی و کاهش اثرات منفی آن، می‌توان از راهکارهای زیر استفاده کرد:
- پذیرش نقص‌ها: یادگیری این که هیچ‌کس کامل نیست و نقص‌ها بخشی از زندگی هستند، می‌تواند به کاهش فشارهای ناشی از کمالگرایی کمک کند. این پذیرش می‌تواند به افراد کمک کند تا به جای تمرکز بر روی نقص‌ها، بر روی پیشرفت‌های خود تمرکز کنند.
- تنظیم اهداف واقع‌بینانه: تعیین اهداف معقول و قابل دستیابی می‌تواند به کاهش احساس ناکامی و اضطراب کمک کند. این اهداف باید به گونه‌ای تنظیم شوند که امکان پیشرفت و موفقیت را فراهم کنند.
- مدیریت استرس: یادگیری تکنیک‌های مدیریت استرس، مانند مدیتیشن و تمرینات تنفسی، می‌تواند به کاهش اضطراب و بهبود سلامت روان کمک کند.
- مشاوره و درمان: در موارد شدید، مشاوره با روان‌شناس یا درمانگر می‌تواند به افراد کمک کند تا با کمالگرایی خود مقابله کنند و راهکارهای مؤثری برای مدیریت آن پیدا کنند.
